«ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ 100 ЖАҢА ОҚУЛЫҚ»

Ел болып күткен "100 оқулық" кітапханамызда.

Қазақстан Республикасының тұңғыш президенті - Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың бастамасымен "Рухани жаңғыру" мемлекеттік бағдарламасы аясында іске асырылып жатқан "Жаңа гуманитарлық білім. Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық" жобасы бойынша жарық көрген кітаптар орталық ғылыми кітапханасына келді. Аталған 100 кітаптың бұған дейін 30- ы оқырмандарға жол тартса, осы аптада және де 30 жаңа оқулық келіп кітапхана қорына қосылды.

Еліміз халқының әділ бағасын күтіп, ұлттың рухани қазынасына айналу алдында тұрған айтулы басылымдармен таныс болыңыздар!

Әділет Ахметұлының шығармашылық кеші өтеді

30 қараша күні Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитеті «Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасы «Жас мамандар» кеңесінің ұйымдастыруымен Алтын Орданың 750 жылдығына арналған, ақын Әділет Ахметұлының «Алтын Орда аманаты» атты шығармашылық кешін өткізеді.

Шығармашылық кештің мақсаты:

Ә.Ахметұлының шығармашылығымен танысу;

Алтын Орданың 750 жылдығына орай, Әділет Ахметұлы нәзиралық жолмен аударған «Жұмжұма сұлтан» атты кітаптың тұсаукесерін өткізіп, жаңа кітапты оқырмандармен бөлісу.

Өткізілу форматы: офлайн-онлайн

Басталуы: 30.11.2020 жыл, сағат 15.00

Өткізілетін орны: Орталық ғылыми кітапханасы Конф. зал, 3-қабат

Онлайн Zoom платформасындағы Идентификаторы: 340 626 1884

Тіркелу коды: 30312029

Ұйымдастыру комитетінің мекенжайы:

Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы, Шевченко көшесі, 28.

«Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасы

Байланыс телефондары: 8(727) 2-61-02-39; 8(727) 2-61-02-70.

Еліміздің іші-сыртындағы жырсүйер қауымның шығармашылық кешке онлайн түрде қатысуын қуана қарсы аламыз!

Мәлік Ғабдуллиннің туғанына – 105 жыл

2020 жылдың қараша айында педагог-ғалым, филология ғылымдарының докторы, профессор, КСРО Педагогика ғылымдары академиясының академигі, Кеңес Одағының Батыры, Қазақ КСР-нің еңбек сіңірген ғылым қайраткері Мәлік Ғабдулиннің туғанына – 105 жыл толып отыр. Мәлік Ғабдуллин 1915 жылы Ақмола облысы, Зеренді ауданына қарасты Қойсалған ауылында дүниеге келген. 14 жасынан бастап атақты жазушы Сәбит Мұқановтың тәрбиесін алған.

1924-1931 жылдар аралығында М.Ғабдуллин Көкшетау қаласындағы жеті жылдық қазақ мектебінде оқиды. 1931-1935 жылдары Алматы қаласындағы Абай атындағы Педагогикалық институттың «Қазақ тілі мен әдебиеті” бөлімінің студенті атанады. Институттан кейін 1935-1937 жылдар аралығында әскери борышын өтейді. Әскерден келген соң, 1937 жылы «Социалистік Қазақстан» газетінде әдеби қызметкер болып еңбек етеді. 1938 жылы «Қазақстан пионері» газеті редакторының орынбасары қызметінде болады, КСРО Ғылым Академиясының қазақстандық Филиалындағы Тіл және Әдебиет Институтында ғылыми қызметкер болады.

1941 жылы Ұлы Отан соғысы басталғанда, алғашқылардың бірі болып өз еркімен майданға аттанады. Соғыстың соңына дейін Отанды қорғау борышын абыроймен атқарады. Ерлігі үшін КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен 1943 жылдың 30 қаңтарында Мәлікке "Кеңес Одағының Батыры" атағы берілді. Бұл атақпен қоса, Ленин ордені және «Золотая Звезда» медалі де берілді.

1947 жылы «Қобыланды батыр» жырын ғылыми зерттеудің проблемалары» деген тақырыпта кандидаттық диссертация қорғады. «Қазақ халқының ауыз әдебиеті» деген монографиясында халқымыздың лиро-эпосы, батырлық жырлары, ертегі-аңыздары, тұрмыс-салт өлеңдері, жұмбақтар, мақал-мәтелдер, жаңылтпаштар, суырыпсалма өнері туралы ғылыми зерттеулер мен қорытындылар жасады. Мәлік Ғабдуллиннің зерттеген негізгі еңбектері - қазақ халқының батырлық эпостары, мақал-мәтелдері, айтыстары мен халық әндері болады. Қазақ әдебиетінің көптомдық тарихын шығаруға ат салысады. Оның «Қазақтың батырлық эпостары» зерттеу еңбегі 1972 жылы Шоқан Уәлиханов атындағы сыйлыққа ие болады.

Батыр атамыз соғыстан кейінгі жылдары да елі үшін аянбай қызмет етіп, артынан мол мұра, өнегелі өсиеттер қалдыра білді.

«Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасы Мәлік Ғабдуллиннің өмірі мен қызметі жайында, ғылыми еңбектері мен ол туралы жазылған естеліктерден кітап көрмесін ұйымдастырды.

БАЛАЛАР ӘДЕБИЕТІНІҢ АҚСАҚАЛЫНА 125 ЖЫЛ!

Қазақ әдебиетінің көрнекті өкілі, көркем шығармаларымен, адамгершілік сұлу келбетімен оқырмандарының терең сүйіспеншілігіне және туған халқының құрметіне бөленіп өткен аяулы ардагер, қазақтың белгілі ақыны, аудармашы, жазушы Сапарғали Ысқақұлының туғанына 125 жыл толды.

Сапарғали Ысқақұлы Бегалин 1895 жылы 24 қарашада Шығыс Қазақстан облысы Абай ауданы Дегелең ауылында дүниеге келген. 1983 жылы қайтыс болған.

Әдебиеттің әр жанрында төселген қаламгер Пушкин, Лермонтов және басқа да көптеген орыс классиктерінің шығармаларын қазақшаға аударған. Сапарғали Бегалин қазақ балалар әдебиетінің дамуына өте көп еңбек сіңірген, сондай-ақ балалар әдебиетінің негізін қалаушы алғашқы көшбасшылардың бірі. «Қазақ балалар әдебиетінің ақсақалы және классигі» аталған алаштың айбоз ұлының өмірге келгеніне 125 жыл толуына орай, Орталық ғылыми кітапхананың Сирек кітаптар, қолжазбалар және ұлттық әдебиет бөлімі жазушының кітапхана қорында сақталған кітаптарынан көрме қойды. Көрмені көріп, жазушы шығармашылығымен таныс болғысы келетін оқырманға есік ашық.

АҚЫТ ҚАЖЫНЫҢ 120 ЖЫЛ БҰРЫНҒЫ БЕС КІТАБЫ ОРТАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ КІТАПХАНА ҚОРЫНДА САҚТАУЛЫ

Ғұлама Ақыт қажы Үлімжіұлы Қарымсақов (Алтайский) 1914 жылға дейін оншақты кітап шығарған екен. Қазан мен Санкт-Петербург қалаларынан өте алыс, ҚХР территориясы саналатын өр Алтайлық қаламгердің бұдан 120 жыл бұрын осыншама мол мұра қалдырғаны кісіні таңдандырмай қоймайды. Әрине, Ақыттың кейінгі кезде Шынжаңда және елімізде шыққан кітаптарын, еңбектерін есептесек бұдан да көп дүниенің бар екенін айтуға болады. Кітапхана тұрғысынан тек сирек кітаптарына назар аударсақ, ХІХ ғасырдың аяқ шенінен 1914 жылға дейін тау асып, тас басып жүріп, жауһар жазбаларын өркениет ошағы саналған неше мың шақырым қашықтықтағы қалаларға жеткізуі құбылыс оқиға саналады.

Көп жағдайда Ақыттың 1897 жылы Қазан қаласында шыққан «Жиһанша» атты кітабынан басқа еңбектері көп атала бермейді. Ақыттың аударма еңбектерінің бірі саналатын бұл кітаптың толық аталуы төменде. Алматыдағы Орталық ғылыми кітапханада сақталған Ақыт қажының көне кітаптары мыналар:

1. Қисса-и Жиһаншаһ Тамузшаһ ұғлы = قصة جيهان شاه طموز شاه اوغلى / Тәржіме-и Ақыт уәләд Үлімжі Алтайский (Қарымсақов). - Қазан : Университет баспаханасы, 1897. - 44 б.

2. Қисса-и Жиһаншаһ Тамузшаһ ұғлы=قصة جيهان شاه طموز شاه اوغلى / Тәржіме-и Ақыт уәләд Үлімжі Алтайский (Қарымсақов). - Қазан : Университет баспаханасы, 1901. - 44 б

3. Әхуал-и қиямәт = احوال قيامت / Үлімжіұғлы, Ақыт. - Қазан : Кәримовтар баспаханасы, 1908. - 20 б.

4. Әбъят ғақия = ابييات عقدية / Қарымсақов Үлімжіұлы Ақыт. - Қазан : Б.Л. Домбровский баспаханасы, 1909. - 14 б. - Мәтін араб шрифтімен берілген

5. Мәнақиб (Мінәқып) пиран ғазизан = مناقب بيران عزيزان / Жазған Ақыт Үлімжіұғлы Қарымсақов. - Қазан : Ун-т баспаханасы, 1909. - 31 б.

Мінеки Қазақстандағы тіптен көршілес елдер арасындағы Сирек кітаптар мен қолжазбалар қоры аса мол сақталған Орталық ғылыми кітапханада көненің көзіндей мұралар ішінде Ақыт атамыздың осыдан 120 жыл бұрын баспа көрген жоғарыдағы бес кітабы бар. Бұған дейін ақыттануда, Ақыт мұраларын қайталай жинақтауда, баспадан шығаруда кеткен олқы тұстары мен әттеген-айлардың болғанын еміс-еміс естіп қаламыз. Ендеше ғұламаның төл мұралары және аудармалары мен нәзиралық дәстүрде жазылған еңбектерінің аражігін ашып, жұртқа ғылыми тұрғыда қайталай жеткізіп, баба өсиетін толыққанды дәріптеу үшін біз атап отырған жауһар басылымдарды зиялы қауым қайталай зерделеп, текстологиялық салыстырулар жүргізуі аса қажетті іс болып отыр.

«Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев» биобиблиографиясы

2020 жылдың 12 қарашасында Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы кітапханасы ҚР Ұлттық Ғылым академиясымен бірлесіп, Алматы қаласы «Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасында «Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев» атты биобиблиографияның тұсаукесері өтті. Жоба жетекшісі Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Кеңсесінің басшысы, саяси ғылымдардың докторы, профессор М.Б. Қасымбеков.

Биобиблиографияның тұсаукесері Елбасы кітапханасы мен ҚР Ұлттық Ғылым академиясы бірлесіп ұйымдастырған «Қазақстан ғылымы: даму кезеңдері мен басымдықтары» тақырыбындағы дөңгелек үстел аясында болды.

«Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев» биобиблиографиясының жарық көруі Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясының академигі болып сайланғанына 25 жыл толуына арналды. Іс-шара аясында Елбасы кітапханасы мен Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым академиясы арасындағы ынтымақтастық туралы меморандумға қол қойды.

«Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасы осы іс-шараға арнап кітап көрмесін ұйымдастырды. Көрмеге Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті, Елбасының өмірі мен қызметі, тарихи-танымдық, руханият туралы еңбектері, Қазақстан халқына арналған Жолдаулары, іргелі және стратегиялық жоспарлары туралы ақпараттар қойылды.

Карл Молдахметұлы Байпақовтың туғанына – 80 жыл

2020 жылдың 12 қарашасында Тарих ғылымдарының докторы, археолог-ғалым, Ұлттық Ғылым академиясының академигі Карл Молдахметұлы Байпақовтың туғанына 80 жыл толуына арналған «Ұлы Жібек жолындағы мәдениет пен дін» тақырыбында Халықаралық ғылыми-практикалық конференция өтті.

Карл Молдахметұлы Байпақов 1940 жылдың 17 қарашасында Алматы облысы Талғар қаласында педагогтар отбасында дүниеге келген. Мектепті Алтын медальмен бітірген ол 1958-1963 жылдары Ленинград (қазіргі Санкт - Петербург) мемлекеттік университетінің Тарих факультетінде оқып, тарихшы-археолог мамандығы бойынша диплом алды. Универитетті бітірген соң Алматыға оралып, 1963-1966 жылдары Ш.Ш.Уәлиханов атындағы Тарих, археология және этнография институтының аспиранты болды. Қазақстан мен Орталық Азиядағы ортағасырлық тарихи ескерткіштерге жасалған қазба жұмыстарына қатысып. Отырар, Жетісу, Шу, Талас қалаларына археологиялық зерттеулер жүргізді.

К.М.Байпақов 1966 жылы «Средневековые города и поселения Семиречья (VІI-XII вв.)» атты тақырыпта К.Акишевтің жетекшілігімен кандидаттық , 1986 жылы «Средневековая городская культура Южного Казахстана и Семиречья VI - начала XII в.» деген тақырыпта докторлық диссертацияларын қорғады. Ғалымның «Мәдени мұра», «Ежелгі Отырардың қайта өркендеуі» атты мемлекеттік бағдарламаларға және Қазақстан археологиясын дүниежүзілік стандарттқа шығаруға қосқан үлесі зор.

1987 жылы ЮНЕСКО-ның Бас сессиясында Ұлы Жібек жолын зерттеу бойынша қабылданған Халықаралық жобаға қатысып, ұзақ жылдар бойы Ұлы Жібек жолы тарихын зерттеумен айналысты. Ғалым дүниежүзілік ғылымға қосқан үлесі үшін 2005 жылы ЮНЕСКО медалінің иегері атанды.

Жібек Жолы – ежелгі және ортағасырлық кезеңде мемлекеттердің сауда және мәдени байланыстарының пайда болуы мен дамуының бастауы болған Батыс пен Шығыс Еуразияны қосатын ерекше маңызды керуен жолдарының жүйесі болған.

К.М. Байпақов 1991 жылдан 2010 жылға дейін Ә.Х.Марғұлан атындағы Археология институтында директорлық қызмет атқарды. 1994 жылы Ұлттық Ғылым академиясының корр. мүшесі, ал 2003 жылы академияның толық мүшесі академик болып сайланды. Ол мектептерге арналған Ежелгі Қазақстан тарихының авторы. Қазақстан ғылымына қосқан үлестері үшін көптеген мемлекеттік наградалардың, ал 2017 жылы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атағын алды.

«Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасы Карл Молдахметұлы Байпақовтың туғанына – 80 жыл толуына орай ұйымдастырылған «Ұлы Жібек жолындағы мәдениет пен дін» тақырыбындағы Халықаралық ғылыми-практикалық конференцияға арнап ғалым еңбектерінен кітап көрмесін ұйымдастырды.

Конференция жұмысын ҚР Мәдениет және спорт министрлігі ЮНЕСКО қамқорлығындағы Халықаралық Мәдениеттерді жақындастыру орталығының директоры Олжас Омарұлы Сүлейменов ашты. Онлайн форматында шетелдік ғалымдардың баяндамалары тыңдалды. Сонымен бірге отандық ғалымдар, тарихшылар, археологтар, дінтанушылар баяндамалары мен археолог-ғалым туралы естеліктерін ортаға салды.

Сыйға келген кітап

"Ғылым ордасы" РМК Орталық ғылыми кітапханасының қоры қазақстандық ғалым, техника ғылымдарының кандидаты, Халықаралық профессорлар қауымдастығының мүшесі, Еуропалық жаратылыстану ғылымдары академиясының мүшесі Найманбаев Мадали Абдуалиұлынан сыйға алынған 50 лет с Политехом: «От КазГМИ до Satbayev University» атты бірегей кітаппен толықты.

Бұл Абайдың жарияланбаған өлеңі болуы мүмкін бе?

Орталық ғылыми кітапхананың Сирек кітаптар мен қолжазбалар қорынан кездескен бұл өлеңді қорға жинап тапсырушы Ж. Жантөбетов 1945 жылы Дауашұлының айтуынан жазып алған екен. «Абайдың қартайғанда айтқан өлеңі болуы мүмкін» деген ескертпесін де қосып берген. 7 шумақтан, 36 тармақтан (соңғы екі шумақ сегіз тармақтан тұрады екен) бұл туындыдан Абайға және Шәкәрім қажыға тән сөз қолданыстар кездеседі. Мүмкін басқа ақынға тиеселі туынды болар. Дегенмен, біз мұны нақты бір авторға тәуелдеп көрcетпейміз. Өлеңнің бірнеше шумағын ғана жарияладық. Ал, кесімін абайтанушы, шәкәрімтанушы және әдебиетші ғалымдар тұрақтандырады деген сенімдеміз!

Қайғырып, қасірет тартпас тар келсе де,

Айналып ауыз жаппас жар келсе де.

Көлде шортан, көктемде көк орайдай

Түрленген жігіт дәурен бір келсе не?!

Жігіттік жын соққанмен бір пәс екен,

Қыз аулап, түнде жүрген бір мас екен.

Көңілге қоямын деп әжім түсті,

Сүйектің ол бір ғашық қызбасы екен.

.........

Болғанда күрең салқын шыбын жатар,

Көк орай көктем қурап тартар нашар,

Бура (бөрі) бастық бойдан ұшқан екен,

Таянды маған мыйсал тынып жатар.

......

36 тармақ өлеңнің 12 тармағын жарияладық. Егер осы өлең шынында Абайдың туындысы болып, ғалымдар бір ауыздан құптаса, онда хакім Абайдың 175 жылдығында табылған үлкен сый болар еді.

ТАРИХЫМЫЗҒА ҚАТЫСТЫ ҚЫТАЙ ЖАЗБАЛАРЫ ӨЗ КІТАПХАНАМЫЗДА ДА БАР

Іргелес тарихи көрші еліміз – Қытай екі мың жылдан бері әлем тарихын шып-шырғасын шығармай жазып келе жатқан ел. Кейбір елдерде 100 томдық еңбектер осы ғасырда ғана қолға алынып жатса, қытай халқы өткен мыңжылдықтарда неше жүз томдық, тіпті 1500 томдық желілес кітаптар жазған. Бір қызығы Қытай мұрағаттарында заманның небір қиын кезеңдерінен аман-есен өтіп, сары майдай сақталған бұл томдардың бәрінде тек қытай халқы мен қытай териториясының іші ғана қамтылмайды. Қайта төрткіл дүние түгел тілге алынады. Әсіресе, мың жылдар бойы көршілес қоныстанған қазақ халқының, түрік халықтарының өткені мен кеткені осы сарғайған томдардан табылады. Бұл айтқанымызға дәлел боларлық мұраларды біз шекара аспай-ақ еліміздегі Орталық ғылыми кітапханадан да таба аламыз. Кітапхананың Сирек кітаптар қорында аталған мұралардың жүзге жуық басылымы бар. Төменде біз қорымызда сақталғанн Көк түрік қағанатының тұсында жазылған бір еңбекті және Қазақ хандығы тұсында жазылған бір еңбекті таныстырамыз.

1. Туң Дян (通典Tōng diǎn)

Ду Юу. Туң Дян (Жалпы жарғы). 200 том. – Ханчжоу: Жыжиян литографиясы, 1896. 18.2×12.2cm

Туң Дян (Жалпы жарғы) – Қытайдың тарихи 10 жарғысының бірі. Таң дәуіріндегі тарихшы Ду Юу (杜佑, 735-812 жж.) бұл еңбегін 766-801 жж. 35 жылда жазып бітірген. Кітап жалпы 200 томнан тұрады. Кітапқа соған дейінгі дәуірлердегі қытай тарихындағы заң-жарғылардың қалыптасуы, даму үрдісі баяндалған. «Жалпы жарғының» 197-бумасында «Түрік 1» , 198-бумасында «Түрік 2», 199-бумасында «Түрік 3» баяндары бар. Онда Түріктердің салт-санасы, заң-жарғысы, саяси билік жүйесі мен қағандары туралы жіңішкелікпен жазылған. Еңбек 1307, 1368,, 1522, 1538, 1747, 1776 және 1896 жылы басылған. Бұл 1896 жылғы литографиялық басылымы.

2. Хуаңчау Туңдян (皇朝通典Huángcháo tōng diǎn)

Жи Хуаң, Лю Таң. Хуаңчау Туңдян (Патшалық жарғысы). 100 том. – Ханчжоу: Жыжиян литографиясы, Ханчжоу: Жыжиян литографиясы, 1882.

Хуаңчау Туңдян - Жи Хуаң (嵇璜, 1711-1794 жж.) және Лю Таң (刘墉, 1719-1805 жж.) қатарлылар жазып құрастырып, 1787 жылы баспадан шыққан 100 томдық тарихи еңбек. Еңбектің бастапқы аты Чиндиң Хуаңчау Туңдян (欽定皇朝通典Qīndìng huángcháo tōng diǎn) деп аталған. Хуаңчау Туңдян - Қытайдың тарихи 10 жарғысының бірі саналатын бұл еңбекте Қазақ хандығы мен Қазақ хандары туралы мәліметтер көп болумен қатар, қазақ хандығының сол кездегі картасы да қоса берілген. Еңбектің 1787, 1882, 1935 және 1958 жылдардағы нұсқалары бар. Бұл 1882 жылы Хаңжуда (杭州) шыққан литографиялық нұсқасы.

Біздің оқырман қауымға беріп отырған аңдатпамыздың өзінен де таң қаларлық мағұлмат алып отырғаныңыз даусыз. Демек бұл теңіздің тамшысы ғана. Алдағы уақытта Орталқ ғылыми кітапхана осы мұрағаттар туралы сіздерге тағы да бір қуанышты ақпаратты жариялауға асығып отыр. Қазақ қағанаттарының тарихи бет-бейнесіне көрші империялар қандай көзқараспен қарады екен, ол зерделенуге тиісті кесек тақырып.

Ә.Найманбайұлы шығармашылығы

ОРЫСТА БІРЕУ БОЛҒАН ПУШКИН АТТЫ,

ОҚЫҒАН, ӨЗІ ӨНЕРПАЗ МАҒРИПАТТЫ.

– Әсет Найманбайұлы

Жез таңдай, бұлбұл көмей Әсеттің Пушкин туралы дастан жазғанын біреу білсе біреу білмес. Әсет Найманбайұлының терме, толғау, өлең-жыр, айтыстарынан сырт жиырмадан астам қисса-дастаны бар. Кең тынысты, өткір тілді ақын шығыстық классикалық қисса-дастандарды, ертегілерді қайталай жырлау жағынан да оза шапқан жүйрік.

Орталық ғылыми кітапхананың Сирек кітаптар мен қолжазбалар қорында Әсет Найманбайұлының (1867-1922) әр жанрдағы шығармаларының 18 қолжазбасы бар (дәптер). Бұл жазбалар Әсеттің төл қолтаңбасы болмаса да, ақынның замандастары, шәкірттері, жырына іңкәр болған туған жұрты, кейінгі өнерпаздар қағаздан қағазға, ауыздан-ауызға таратып отырған нұсқалар еді.

Әсеттің мұраларын көп жинақтаған Б.Адамбаев құрастырған 1968 жылы «Жазушы» баспасынан шыққан «Әсет» атты кітап пен 2012 жылы «Ұлағат» баспасынан шыққан «Ә.Найманбайұлы шығармаларының толық жинағы» (екі том) қатарлы кітаптарда Әсет шығармалары біршама толық жинақталған. Алайда, біздің қорымызда сақталған Әсет мұралары мен аталған жинақтарда жарияланған шығармалар арасында айырмашылықтар кездеседі. Қалай деген күнде де ел арасынан жиналған осы 18 дәптерден тұратын қолжазбаның әсеттануда алар орны бөлек.

БІЗ МАҚАЛДАРДЫҢ ЖАРТЫСЫН ҒАНА АЙТЫП ЖҮРМІЗ

Қазаншының өз еркі қайдан құлақ шығарса.

Толығы: 

Қазаншының еркі бар,

Қайдан құлақ шығарса.

Тәңірінің еркі бар,

Тастан бұлақ шығарса.

Бір қарын майды бір құмалақ шірітеді

Толығы:

Жалғыз түскен құмалақ,

Бір қарын майды шірітеді.

Нәсілінде болса жамандық,

Ағайынды ірітеді.

Біз шынында мақалдардың жартысын ғана айтып жүрміз. Бұл туралы тіл зерттеуші ғалымдардың зерттеулерінен білуге болады. Ал, біз мұны сирек кітаптарды парақтап отырып онан ары тереңірек түсіндік. Бүгінгі таңда ұлы Абайдың әр өлең жолдары мақал-мәтелге айналып кеткені сияқты, қазіргі қолданыстағы мақал-мәтелдер де бір кезде әлдебір сөз сүлейлерінің айтқан төрт тармағы толық өлеңдері иә кемелді қанатты сөздері болуы мүмкін. Немесе бір тарихи оқиғаны бейнелейтін тұрақты тіркестер кейін келе қырланып, өңделіп, бүгінгі бізге мақал күйінде жеткен. Біздің бүгінгі жазбамызға түрткі болған жәдігер – Мейрам Ысқақұлы деген кісінің 1914 жылы Қазандағы Кәримовтар баспаханасынан шығарған «Қазақ мақалдары» атты 40 беттен тұратын шағын кітабы.

Кітапты оқып тырып, бұған дейін халықтық жырларда, жыраулардың туындыларында кездесетін өлеңдердің тармақтарын халық мақал деңгейіне дейін сіңіріп жібергеніне көзіміз жетті. Асанқайғы, Ақтамберді, Бұқар жыраулардың өлеңдеріндегі «Жар басына қонбаңыз», «Жал-құйрығы қаба деп...», «ағайының жамандап...» деп басталатын жырларының бірнешеуі мақал ретінде берілген.

Орталық ғылыми кітапхананың Сирек кітаптар мен қолжазбалар қорында сақталған шағын ғана кітапша қалай деген күнде де осыдан 106 жыл бұрынғы туған жұртымыздың сөз саптау өнерінен аз да болса хабар береді. Кітапхана қорында осы мақалдарды жинақтаушы Мейрам Ысқақұғлы туралы осы шағын кітабынан басқа деректер кездеспейді. Кітапта мақал жинаушы автор ретінде Ысқақ баласы Мейрам Ырсай деген толық аты-жөні бар жазарман туралы зерттеу жасаған дұрыс. Дегенмен, оқырманға аңдатпа ретінде берген алғысөзіне қарағанда аталған қалам иесінің де өз ортасының озық ойлы азаматтарының бірі болған байқалады.

Мақаланың толық нұсқасын Алты Алаш сайтынан оқи аласыз.

Құрметті пайдаланушылар!

ҚР БҒМ ҒК "Ғылым ордасы" РМК Орталық ғылыми кітапханасы 2020ж. 22 қазаннан 22 желтоқсанға дейін Taylor & Francis мәліметтер базасын пайдалануға мүмкіндік жасайды.

Taylor & Francis (Ұлыбритания) –1852 жылы Уильям Фрэнсис пен Ричард Тейлордың басшылығымен құрылған халықаралық кітап баспасы.Taylor & Francis Online – Routledge шығаратын әлемдегі ең ірі әлеуметтік және гуманитарлық журналдар бағдарламасын; Taylor & Francisжәне cogentoa ұсынған алдыңғы қатарлы теориялық және қолданбалы ғылыми, технологиялық және медициналық контентті, ашық қолжетімділіктің кең ауқымды журналдар жинағын қоса алғанда, 2600-ден астам журналдарды біріктіреді.

Taylor & Francis журналдары – жаратылыстану, қолданбалы, қоғамдық және гуманитарлық-ғылыми бағыттардың кең көлемін қамтиды.Сонымен ресурсқа химия, физика, биология, жер туралы ғылымдар, медицина, инженерлік және компьютерлік ғылымдар, математика, статистика және информатика, сондай-ақ экономика және менеджмент, әлеуметтану, білім, құқық, филология, өнертану, психология және т. б. ғылым салалары бойынша басылымдар енгізілген.

Ақпараттық ресурстармен қамтамасыз ету, кітап қорын насихаттау бөлімі

Электрондық ресурстар залы

Тел. 261-02-49

e-mail: Этот адрес электронной почты защищен от спам-ботов. У вас должен быть включен JavaScript для просмотра. 

«АБАЙ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ ӘЛЕМДІК ӘДЕБИЕТ ПЕН МӘДЕНИЕТ АЯСЫНДА» АТТЫ КОНФЕРЕНЦИЯ ӨТТІ

20 қазан күні  Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің «Ғылым ордасы» республикалық мемлекеттік кәсіпорны «Орталық ғылыми кітапханасы» мен   М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты  ұлы ақын, ойшыл Абай Құнанбайұлының туғанына 175 жыл толуына арналған «Абай шығармашылығы әлемдік әдебиет пен мәдениет аясында» атты Халықаралық ғылыми-теориялық онлайн конференциясын өткізді. 

Конференцияға еліміздегі абайтанушы ғалымдардан сырт, Түркия, Ресей және Өзбекстан әдебиетшілері қатысты. Екі жарым сағатқа созылған ғылыми талқы жиналысында ұлы Абайдың бұған дейін ашылмай келген қырлары туралы тұшымды баяндамалар жасалды. «Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасының меңгерушісі Қаймақбаева Қарлығаш Ескендірқызы мен М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты Абайтану және жаңа дәуір әдебиеті бөлімінің меңгерушісі, профессор Қорабай Серікқазы Сыбанбайұлы сөз тізгінін ұстаған бұл шарада әлем таныған Абай төңірегінде тың тақырыптар қозғалды. Атап айтқанда, Өзбек елінен қатысып отырған профессор Юлдашев Қазақбай «Абай: ойшыл, ақын, сопы»; Түркия Республикасынан  байланысқа шыққан Doc.Dr.Cemile Kinaci ханым «Абай және жастар»; У.Алиев атындағы Қарашай-Черкес мемлекеттік университетінен Сүйінова Нәсіпхан Хусинқызы «ХХ ғасырдағы ноғай әдебиеті және Қадрия поэзиясы» атты баяндамаларымен алыстағы  туыстас түркі жұртының ыстық сәлемдерін жеткізді. Ал Шығыс Қазақстаннан Аязбаева Гүлмира Мұратқызы мен Кашаку Гүлжан «Сирек басылымдардағы Абай» және «Абай мен Михаэлистің достығы» атты баяндамаларын жасады.

Орталық ғылыми кітапханасы Ғылыми-библиография бөлімінің бастығы Игиликова Сымбат Игиликқызы «Орталық ғылыми кітапхана қорындағы Абай Құнанбайұлының шығармалары» атты баяндамасында жұртқа Абай туралы қыруар материалдардың тізбесін көрсетті. Осы кітапхананың Сирек кітаптар, қолжазбалар және ұлттық әдебиет бөлімінің қызметкері Әділет Ахметұлы «Қолжазбалардағы Шәкәрім мұраларының сыры» атты тақырыпта тыңнан түрен салды.

«Абай шығармаларындағы Риа мәселесі» атты тақырыпта баяндама жасаған  М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының ғылыми қызметкері, ф.ғ.к., доцент  Қыдыр Төрәлі Еділбайұлының «Абай шығармаларындағы Риа мәселесі»тыңғылықты зерттеулері тыңдарман қауымның алқауына бөленді. Серікқазы Сыбанбайұлы жақында ғана жарық көрген ұжымдық еңбек – Абайдың академиялық толық жинағы туралы айта келіп, келелі кеңесті қортындылады.

ОЯН ҚАЗАҚ, ТҰР ҚАЗАҚ, ЖАТПА ҚАЗАҚ!

Өткен ғасыр басында ұлттың рухын сілкіндірген осы үш кітап болды. Орталық ғылыми кітапхананың Сирек кітаптар қорында осы қасиетті үш кітаптың да алғашқы басылым нұсқалары бар. Ендеше, біз бүгін қымбатты оқырманға осы үш кітап жөнінде айтамыз!

Көзіңді аш, оян қазақ, көтер басты,

Өткізбей қараңғыда бекер жасты.

Жер кетті, дін нашарлап, хал арам боп,

Қарағым, енді жату жарамас-ты.

Шын мәнінде бүгін біз ұлт көшбасшысы Міржақып Дулатұлының осы жалғыз шумақ өлеңінен басқа білеріміз аз. Әсілінде бұл бір шумақ өлең қайраткер ақынның «Оян қазақ» (1911, Уфа) атты кітабының титулына жазылған аңдатпа ғана еді. Яғни бұл шумақ ақынның ұлттық рухқа толы ұшан-теңіз шығармаларының бір тамшысы ғана. Ал, Міржақып Дулатұлы «Оян қазақты» шығарғаннан кейін ілгерінді-кейінді «Жатпа қазақ», «Тұр қазақ» атты екі кітап шығып, қазақ рухына серпіліс береді. Бұл үш кітап туралы М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының бас ғылыми қызметкері, филология ғылымдарының докторы, профессор Айгүл Ісімақова былай дейді:

«ХХ ғасырдың басында жарық көрген Міржақып Дулатұлының «Оян, қазақ!» (Орынбор, 1909), Байбатыр Ержанұлының «Тұр, қазақ!» (Қазан, 1914) және Әбілқасым Арғынидің «Жатпа, қазақ!» (Ташкент, 1917) кітаптарының жуырда қайта басылып шығуы – елеулі рухани оқиға.

100 жыл бұрын ұйқыда жатқан қазақ рухын тірілтуге тырысқан Міржақып Дулат­ұлының «Оян, қазағының» әсерімен «Тұр, қазақ!», «Жатпа, қазақ!» кітаптарының жазылуы тегін емес еді. Олардың құры­лымы, көтерер тақырыбы мен ішкі мазмұны «Оян, қазақтың» жалғасындай болып қабылданады. Көркемдік деңгейлері түрлі болғанымен, Байбатыр Ержанұлы мен Әбілқасым Арғынидің сөз саптауы, жазу мәнері мен ой орамдарындағы айшықтардың басты концепті бір еді. Ол – қазақтың санасын ояту. Кітаптың кіріспесінде ай­тылғандай, парсы әдебиетінің классигі Жәләләддин Руми «Ұй­қыда жатқан халықты ояту үшін бір адамның ояу болуы жеткілікті» деген екен. Өз заманынан озық туған ұландар елінің қамын жеп, қараңғы зұлматтан жарық нұрға алып шығуды көздеген. Қолдарына қару емес, қалам ұстап, халық­тың санасына сәуле себуге тырысқан. Міржақып, Байбатыр һәм Әбілқасым да надандық шеңгеліндегі жұртын «оян», «тұр», «жатпа» деп ұрандатып, оятуды қалады. Үш ақын да қоғамда қордаланып қалған ел, жер, дін, білім мәселелерін көтерді, жыр жолдарымен жар­қын болашаққа үндеді. Бүгін­гідей жаһандану заманында өзінің ұлттық қайнарлары мен құн­дылықтарына тереңірек үңілген бүгінгі ұрпақтың өткенге қайырылып көз тастауына бұл үш кітаптың да септесетіні анық».

Иә, аталып отырған үш кітап – әр қазақ үшін құнды жадыгер саналады. Оянайық, жатпайық, ойланайық!

Кітаптың түпнұсқасын төмендегі сілтемеден көре аласыз. Ал бұл кітаптардың қазіргі басылымын және М.Дулатұлы сияқты ұлт көшбасшыларының томдарын кітапханаға келіп пайдалана аласыз!

«Жатпа Қазақ»

http://nblib.library.kz/.../Omar%20Argyni.../1.html...

«Тұр Қазақ»

http://nblib.library.kz/.../Erjanov%20Baibatr.../1.html...

АҚПАРАТ ХАТ

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитеті «Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасы М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтымен бірлесіп ұлы ақын, ойшыл Абай Құнанбайұлының 175 жылдық мерейтойына арналған «Абай шығармашылығы әлемдік әдебиет пен мәдениет аясында» атты Халықаралық ғылыми-теориялық онлайн конференция өткізеді. Конференцияға Қазақстан, Өзбекстан, Түркия, Ресей (Қарашай-Шеркес Республикасы) мемлекеттерінің ғалымдары қатысады.

Өткізілетін орны, уақыты: 2020 жылдың 20 қазаны, сағат 15.00. ZOOM платформасы

Конференция материалдары жинақ түрінде жарық көреді. Мақалалар 20 қазанға дейін қабылданады.

Мақаланың безендірілуіне қойылатын талаптар: көлемі 5-7 бет, редакторы – WORD, 14 шрифт. Мәтіндер TIMES NEW ROMAN қарпімен жазылуы қажет. Мақалалардың баспа мәтіні және электронды нұсқасы болу керек. Сілтеме жасалатын әдебиет мақала ішінде реттік саны бойынша (тік жақшамен), мақала соңында толық түрде көрсетіледі. Қазақ тілінде жазылған мәтін үшін ағылшынша, орыс тілінде жазылған мәтін үшін қазақша, ағылшынша, өзге тілде жазылған мәтін үшін қазақша  түйіндеме (резюме) беріледі. Түйіндемеден кейін автор туралы мәлімет (қызмет орны, ғылыми атақ-дәрежесі, мекенжайы, байланыс телефоны) келтіріледі.

Ұйымдастыру комитетінің мекенжайы:

Қазақстан Республикасы, Алматы қаласы, Шевченко көшесі, 28.

«Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасы

Байланыс телефондары: 8(727) 2-61-02-39; 8(727) 2-61-02-49.

Электронды пошта:Этот адрес электронной почты защищен от спам-ботов. У вас должен быть включен JavaScript для просмотра.

15-қазан кітапханалар күні

Кітапхана – ғасырлар бойы келе жатқан биік парасаттылық пен білімділіктің киелі ордасы. Ол оқырман мен кітап арасындағы алтын көпір. Ал кітап пен кітапхананың тіршілігіне жан беретін, ұлттық құндылықтар мен оқырмандар арасын жалғастырушы кітапханашылар. Олар бүгінде заманға сай күнделікті ақпарат ағынын оқырманға жетелеуші, кітапхананың бай қорын сақтаушы, насихаттаушы, атаулы күндер мен белгілі ақын-жазушылардың, ғалымдардың мерей тойларына арнап тақырыптық көрмелер ұйымдастырушы, оқырманның талап-тілегіне сай кеңес беруші, халық мүлкіне өмір бойы қамқор болып өтетін мамандық иелері. Осы атаулы күнге орай, «Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасының библиографиялық көрсеткіштерінен кітап көрмесі ұйымдастырылды. Көрмеге кітапхананың гранттық жобаларынан шыққан ғылыми еңбектер, «Ұлы тұлғалар» сериясы мен «Қазақстан және әлемдік қауымдастық» сериясы, кітапхана ісінің көрнекті қайраткерлері туралы еңбектер, Қазақстан ғалымдарының биобиблиографиялық көрсеткіштері қойылды.

15-қазан Кітапханалар күні

Кітапханалар күніне орай

2020 жылы 15-қазан күні ҚР БҒМ ҒК Ғылым ордасы

Орталық ғылыми кітапханасында

Кітапханалар күніне орай

«Өз кітабыңды таңда» атты акция ұйымдастырылады.

КЕЛЕМ ДЕУШІЛЕРГЕ ЕСІК АШЫҚ!

Мекен жайымыз:

Алматы қаласы

Шевченко көшесі, 28 (Қонаев көшесінің қиылысы)

Ғылым ордасы Орталық ғылыми кітапханасы

АҚПАРАТ ХАТ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ ҒЫЛЫМ КОМИТЕТІ

«ҒЫЛЫМ ОРДАСЫ» РМК

ОРТАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ КІТАПХАНА

«Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасы 2020 жылдың 14 қазанындаКітапхана күніне орай сағат

10.00-де «ҰЛЫ ТҰЛҒАЛАР» ғылыми-ғұмырнамалық сериясымен жарық көрген «Жандосов Ораз Қиқымұлы» атты жинақтың офлайн-онлайн тұсаукесер рәсімін өткізеді.

«Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасының кітап қорында 6 миллионға жуық құжат бар, оның ішінде сирек басылымдар мен қолжазбалар ерекше орын алады. Аса рухани, материалдық құндылыққа ие бұл кітаптардың тарихи, ғылыми, мәдени мағынасы аса зор. Орталық ғылыми кітапхана қызметкерлері қордағы материалдарды сақтап, насихаттауда игілікті істер атқаруда. Солардың бірі «Ұлы тұлғалар» сериямен белгілі тұлғалардың еңбектерін жинақ ретінде шығарылуы.

Аса көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, ұлт мәдениетінің жанашыры Ораз Жандосовтың «ЖАНДОСОВ ОРАЗ ҚИҚЫМҰЛЫ. Құраст.: С.О.Смағұлова, Р.Е.Оразов. Жауапты ред.: Қ.Е.Қаймақбаева. – Алматы: «Ғылым ордасы», 2020. – 224 б., сур. [«Ұлы тұлғалар» ғылыми-ғұмырнамалық серия] жинағына оның ХХ ғасырдың 20-30 жылдары мерзімді баспасөз беттеріне жарық көрген, бірақ жинақтарға енгізілмеген 25-тей мақалалары, туындылары мен оның қызметіне қатысты құжаттық материалдар, естеліктер және ғылыми мақалалар топтастырылып отыр.

Тұсаукесер рәсіміне белгілі ғалымдарды, қуғын-сүргінге ұшыраған ұлт зиялыларының ұрпақтары, тұлғатану саласының мамандары, баспасөз қызметкерлері қатыспақ.

Отан тарихына, тұлғатану саласына қызығушылық танытушы оқырмандарды онлайн тұсаукесер рәсіміне шақырамыз.

Өткізілетін орны (офлайн): Мәжіліс залы, 3-ші қабат.

Онлайн: ZOOM платформасы, Идентификатор нөмірі: 896 4755 9100, Құпия сөз: 690097

Сілтеме: https://us02web.zoom.us/j/89647559100?pwd=R0IzYXlHdkpPc05FK3NwanJMb1NsUT09

Уақыты: 2020 жыл 14 қазан сағ. 10.00

Мекен жайы: Алматы қ., Шевченко көшесі, 28

Ұйымдастыру мәселелері бойынша хабарласыңыз:

Қаймақбаева Қарлығаш +7 (727) 272-83-41

Смагулова Светлана +77783315060

Игиликова Сымбат +7 (727) 261-02-39

e-mail: Этот адрес электронной почты защищен от спам-ботов. У вас должен быть включен JavaScript для просмотра.

Байшопанұлы Жылқыбайдың "Асқарбай - Сарыбек", "Зияда- Шаһмұрат" атты екі дастанының қолжазбалары

Мұнарадай бойы бар,

Кәлласы үлкен түйеден.

Аяқ-қолы шынардай,

Беті қара күйеден.

Қозғалған төбе секілді,

Құлаған тауды сүйеген.

Түйеден үлкен басы бар,

Алпыс бес кез шашы бар.

Дорбасының ішінде

Сексен бес қадақ тасы бар.

Он бір батпан шойынды,

Оң иініне байлады.

Он екі батпан шойынды

Шекемтас қып ойнады. ...

Бұл Асқарбай бай батыр, балуандарын ертіп, Қалмақтың Орман ханына барғанда арыс майданына шыққан қалмақ балуан Бөрібектің бейнесінен үзінді. 

Құрметті оқырман, бүгін сіз Оңтүстікте өткен атақты қиссагер Байшопанұлы Жылқыбайдың "Асқарбай - Сарыбек", "Зияда- Шаһмұрат" атты екі дастанының қолжазбасымен таныс боласыз.

Қолжазбаны жазып, 1956 жылы қорға тапсырған Амантайұлы Қысыраубек. Келтірілген екі дастан да бүгінге дейін кітап болып шыққан шығармалар арасында көп кездесе бермейді. Аталған қолжазба сонысымен де құнды болып отыр. Қаратаудың атақты жыршысы Нысанбайұлы Нұрәлі ақынға өнер жағынан ұстаз болған Жылқыбай ақынның тарихи жырларынан бірнеше қолжазба сақтаулы. Ақынның мұраларын жинаушының жазуы көркем, жырлардың бас-аяғы толық әрі жырдың тұтас тұлғасында қазақтың көне сөздері, діни терминдер, аймақтық тіл ерекшеліктері сақталған. Шығарма осы қасиеттерімен руханиятымызда өте құнды болып отыр.

Осылай деп айтқан соң,

Ақ мылтықты қолға алды.

Аққұс сынды тұлпарды

Атайын деп оңланды.

Мылтыққа білте басады,

Бөрікөз судай тасады.

Аққұс аттай тұлпардың

Қанын жерге шашады.

Қой боғындай қорғасын,

Ажал болып жабысты.

Аққұс атты өлтірді,

Жібермеді намысты. ...

Асқарбай байдың атақты тұлпарын қалмақтар қызғаныштан өлтірген сәтін осылай суреттесе, Асқарбайдың ұлы Сарыбек дүниеге келгеннен кейінгі бейнесін былай сомдайды:

Бір жасына келгенде,

Біл тасындай жайнады.

Екі жасқа келгенде,

Ер қаруын сайлады.

Үш жасына келгенде,

Ұшқан құстай ойнады.

Төрт жасына келгенде,

Төрге билік айлады.

Бес жасына келгенде,

Беліне қылыш байлады.

Сарыбек келді алтыға,

Таулар күйіп, тас жанар,

Сарыбектің зарпына...

Орталық ғылыми кітапхананың Сирек кітаптар, қолжазбалар және ұлттық әдебиет бөлімі ұсынады.

Қазтуған жыраудың жарияланбаған өлеңдерінің қолжазбасы

Аса қызықты тағы бір мәлімет: «Қара ноғай, Сары ноғай қоныстан ауғанда Қазтуғанның айтқаны» деп аталатын қолжазбада, Қазтуған, Асанқайғы, Ер Абат, Шерқұтты би (текстте хан деп айтылады) арасындағы сөз тартыс тікелей осы ұлы тұлғалар аузынан беріледі. Және бұл жыр осыған дейінгі басылым көрген тарихи жырларда кездесе бермейді. Ғалым Сәлімұлы қолжазбасында кезіккен кейбір сұлу тіркестер де бұған дейінгі жарияланған жырларда жоқ. Ал бұрынғы жарияланған нұсқаларда бар тармақтарының өзі Қазтуған мен Мұрат Мөңке жырларында ішінара ғана ұшырасады.

Келу қайнары:https://www.6alash.kz/kz/article/qaztugan-jiraudin-jaryyalanbagan-olenderinin-qoljazbasi-bar.html?fbclid=IwAR10zGMic4kFmhrVnp6VEiD03KPk-f2KPiKfoSf5tGyrUhKS0K0EVIc1sJA#gsc.tab=0

Рухпен (әруақтармен) тілдесу туралы көне кітаптар бар.

Өткен ғасыр басында Османлыдан (Түркия) шыққан оқулықтар қандай?

Осман түрікшесімен басылған аса көп сандағы кітаптардың Орталық ғылыми кітапхананың Сирек кітаптар қорында сақтаулы екенін біреу білсе, біреу білмес.

Қымбатты оқырман, біз бүгін сізге Осман мемлекетінің кітап қорымызда сақталған неше жүздеген кітаптарының ішінен арнайы екі кітапты таныстырамыз:

1. Хусейн Хифизидің «Истифадели Дірсләр» (Пайдалы сабақтар) атты кітабі. Кітап 1324-ші жылы (1906) Стамбулда «Шерекате Мартебие» баспасында шыққан. Түрік тілінде (осман), араб шрифтімен жазылған оқу құралы. 135 бет.

2. Хасан Марзуқтың «Жынларла Мухабере» (жындармен тілдесу) кітабі. 1328-ші жылы (1910) Стамбулда «Нажим Истиқбаль» баспаханасында басылып шыққан. Түрік тілінде (осыман) жазылған. Бұл кітап адам жанымен, әруақтармен сөйлесу жайында. Психология, спиритизм (үстелді, шыны-аяқ табақтарды айналдырып салдырлатып, өлген адамдардың рухтарымен тілдесу) жайында мәліметтер береді. 256 бет.

Аталған екі кітап туралы шағын ой қорытсақ, ХХ ғасырдың басы жершарындағы ұлттардың дерліктей ояну ғасыры болды. Жаңаша ойда оқулықтар, дін мен ғылымның түйткілдерін шешуге талпынған кітаптар жазылды.

Бірінші кітапқа қарап отырып, өткен ғасыр басында ұлттық дүниетаным негізінде жазылған, ұлт ұстазымыз Ахмет Байтұрсынұлының «Оқу құралдары» еске түссе, екінші кітапқа қарап, күні бүгінге дейін жұмбағы шешілмеген рух әлемі туралы Түркия жазармандары бұдан 110 жыл бұрын арнайы кітаптар жазғанын көреміз.

Құпияға толы шексіз ғаламның сыры – кітапта. Кітапханаға көбірек ат басын бұрып тұрыңыз!

Орталық ғылыми кітапхананың Сирек кітаптар, қолжазбалар және ұлттық әдебиет бөлімі дайындады.

"ҚАЗАҚ" СӨЗІНІҢ ШЫҒУЫ ЖАЙЫНДА...(Құрбанғали Халидов еңбегі бойынша)

1910 жылы Қазан қаласының «Урнэк» баспасынан басылып шыққан Құрбанғали Халидовтың «Тауарих хамса» атты кітабын қарап шықтым. Орталық ғылыми кітапханасында бұл еңбектің түпнұсқа түрі де аудармасы да бар. Егер оқимын десеңіздер Сирек кітаптар, қолжазбалар бөліміне келіп қарасаңыздар болады. “Тауарих Хамса” 1992 ж. қазақ тілінде жарық көрді. Ғылыми түсініктемесін Б.Көмеков жазып, шығыстанушы А.Жолдасов пен этнограф Б.Төтенай аудармасын жасады делінеді. Кітаптың "Қарқаралы дуаны" деген бөлімде қазақ елінің 19 ғ-дағы әдет-ғұрып туралы аса құнды этнографиялық мәліметтер берілген. “Тауарих Хамса” Шығыстың тарихы мен этнографиясы, мәдениеті мен әдебиеті жөнінде құнды еңбек болып есептелетіні рас, алайда автордың субъективтік пікірлері де жоқ емес (мысалы, кейбір діни қорытындылары, қымыз сияқты түркі терминдерін арабтың хамаз сөзінен болар деп болжам жасағаны, т.б.) Сондай-ақ, «Қазақ» атауына байланысты 10-нан астам дерек келтірілген екен, сіздермен бөлісуді жөн санадым. «Қазақ» атауына байланысты халық арасында көптеген пікірталастар бар екені белгілі.

Бірінші дерек «қазақ» «қашақтан» алынған сөз. Шыңғыс хан әулетінен ханзадаларының бірі атасының орнын алғанда оған қарсы таққа таласқан туысқандарының бірі өз адамдарымен қашып, тау-тас, сай-салада жайылып жүріп өткен-кеткендерді тонап-талап өмір кешкен. Мақсатсыз, бассыз жүрген топты білетіндер «қашақ» деген. Келе – келе «ш» дыбысы «з» дыбысына ауысып, қазақққа айналған деседі. Бұл дерек «Ғияс-әль-Луғаттан» алынса керек.

Екінші деректе «Қазақ» атауы қайсақтан өзгерген, «қайсақ» моңғол-қалмақ тілінде мемлекет шетін күзетуші мағынасында айтылған деген дерек береді. Бұл сөзді Сәйід Ғалин Ресей тарихынан көргенін баяндайды. Қытайлар қазақ халқын қазіргі тілінде де қайсақ, хаса, хайсау, хасақ деп атайды. Бірақ айтуларында бүгінде де қазақ атауы тұр. Қытайлар хайсақ дегені тілі келмегендіктен, сондай-ақ олардың ішінде «кизак» деп те атайтындар ұшырасады.

Үшінші деректе, «Қазақ» «Хазлахтан» шыққан деп көрсетеді. Ескендір Зұлқарнайын тосқауыл жасап, Әжүж, Мәжүж (тайпа аттары) іште қалып, түркілер сыртта қалып, өз халқынан бөлініп қалғаны үшін «тәрік» аталып, одан «түрік» болған. Тәрк – тастау, қалдыру деген мағына беретін араб сөзі. Содан бұлар уақыт өткен сайын көбейіп, бір тармағы хазлах атанады. Кейін келе «х» әрпінің орнына «қ» пайдаланылып, «л» әрпі түсіп, соңғы нәтижесі «қазақ» болып, қалыптасқан делінген.

Осы секілді он шақты мысал келтіріп өткен автор.

Шоқан Уалиханов өз еңбектерінің бірінде “қазақ” сөзін әскери термин ретінде қолднанылып “ержүрек, батыл” деген мәнді білдіргенін баяндайды.

Белгілі ғалым В.В.Радлов “қазақ” деген атауды: “тәуелсіз, еркін, ерікті адам” деп мағыналаған.

Алты миллионға жуық кітап қоры қалай жинақталды?

Ортағасырлық қазақ тарихының геродоты Қадырғали би Жалайыр Қосымұлына арналған ғылыми-ғұмырнамалық көрсеткіштің дайындық барысы

Күні кеше, Орталық ғылыми кітапханасына Қадырғали Жалайыр еңбегін зерттеуші, тарихшы Құлтай Нұрқалбайұлы Талдықорған қаласынан арнайы келді. Орталық ғылыми кітапханасының меңгерушісі Қаймақбаева Қарлығаш және Ғылыми-библиографиялық бөлімнің бастығы Игиликова Сымбат, тарих ғылымдарының докторы, профессор Светлана Смагулова Құлтай ағамызбен көрсеткіштің мұқабасы, мазмұны, дерекқоры туралы ақылдасып, баспаға даярлық барысымен танысты. Құлтай Нұрқалбайұлы 2015 жылы Талдықорған қаласынан жарық көрген өзінің еңбектерін тапсырды. Биылғы жылдың жоспарында бұл көрсеткішті басып шығарамыз деген мақсат бар. Бұл библиографиялық көрсеткішті жасаудағы негізгі мақсат - ортағасырлық ғұлама, дарынды, дара тарихшы ғалымның кейінгі ұрпаққа қалдырып кеткен қайталанбайтын бағалы асыл мұраларын зерттеу, зерделеу, жазу ұрпаққа насихаттау.

Орталық ғылыми кітапхана қорына түскен жаңа басылымдардың виртуалдық көрмесі

Құрметті оқырмандар!

Орталық ғылыми кітапхана 9-қыркүйектен бастап

оқырмандарға қызмет көрсетеді.

Жұмыс уақыты: 09:00 -19:00 дейін

Сенбі күні: 10:00-18:00 дейін

«Құнанбай» атты кітаптың тұсаукесері

2020 жылдың 14 ақпанында «М.Әуезов үйі» ғылыми-мәдени орталығында Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ректоры, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі, тарих ғылымдарының докторы, профессор Ерлан Бәтташұлы Сыдықовтың Москваның «Молодая гвардия» баспасынан «Жизнь замечательных людей» сериясымен шыққан «Құнанбай» атты кітабының тұсаукесері өтті. Құнанбай қазақтың бас ақыны, ойшылы Абайдың әкесі ғана емес, ХІХ ғасырдағы қазақ даласында әділдігімен ерекшеленген би, аға сұлтан, аса ірі тұлға.

Аталған үлкен іс-шараға қоғам қайраткерлері, институт ғалымдары, Жоғары оқу орнының қызметкерлері, Қазақстан Жазушылар одағының Председателі Ұлықбек Есдәулетов, «Құнанбай»фильмінің режиссері және оның бейнесін сомдаушы Досқан Жолжақсынов және Абай ұрпақтары қатысты.

Алшанов Рахман Алшанұлының «Жиырма мыңжылдықтың құпиясы: ізденістер мен ашылымдар» атты кітабының тұсаукесер рәсімі

2020 жылдың 12 ақпанында «Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасының мәжіліс залында «Тұран» университетінің ректоры, профессор Алшанов Рахман Алшанұлының «Жиырма мыңжылдықтың құпиясы: ізденістер мен ашылымдар» атты екі тілде шыққан кітабының тұсаукесер рәсімі өтті.

Аталған іс-шараға қоғам қайраткерлері, ғылыми-зерттеу институттары мен музей қызметкерлері және жас ғалымдар қатысты. Кітап авторы Орталық ғылыми кітапхана қорына бірнеше кітабын тарту етті.

Басылым маңызды деректер беретін «Авеста», «Энума Элиш» сияқты еңбектердің алатын орны мен экологиялық жағдайдың қиындауы және оның себептері туралы білгісі келетін оқырмандарға арналған.

«Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасы ғалым еңбектерінен кітап көрмесін ұйымдастырды.