"Ел деп соқты жүрегім"

       Қымбатты оқырмандар назарларыңызға Орталық ғылыми кітапхана қорына келген жаңа кітапты ұсынамыз.

"Ел деп соқты жүрегім" атты кітапты Өмірсерік Жұманның жұбайы Нұргүл Қалиева кітапхана қорына сыйға тартты. Нұргүл ханымға ұжым атынан алғыс білдіреміз!

     Өмірсерік Жұман- елге кеңінен танымал тележурналист. Ол 1980 жылдан бастап Қазақ телевизиясында редактор, аға редактор, "Орда" шығармашылық бірлестігінің жетекшісі, " Шарайна" ақпарат бағдарламасының бас редакторы, Ұлттық телеарнаның "Алтын қор" бірлестігінің жетекшісі қызметтерін атқарған.

     Сіздерге ұсынып отырған бұл кітап үш бөлімнен тұрады. Алғашқы бөлімге әңгімелері, екінші бөлімге сұхбаттар, ал үшінші бөлімге автордың асыл жарынан бастап, ең жақын туған-туыстар мен дос-жарандарының һәм әріптестерінің естеліктері топтастырылған.

     Бұл кітаптың құндылығы сол-автордың журналистік қана емес, сонымен бірге жұрт біле бермейтін жазушылық қыры да анық байқалады.

Қайырлы күн кітап сүйер қауым!

     Орталық ғылыми кітапхана қорына жаңа кітаптар келіп түсті. Шайымхан Сариева апамыз әкесі халық ақыны, айтыскер Әбдіғали Сариевтің еңбектерін жинақтап шығарған: Ә.Сариевтің «Толық шығармалар жинағы», «Таңдамалы шығармалары», өлеңдер, толғаулар, дастандар, поэмалар, айтыстарын және « Ә.Сариевтің әдеби мұрасы – қазақ баспасөзі бетінде», «Жамбыл тәлімі» атты басылымдарын кітапхана қорына сыйға тартты. Кітапхана ұжымының атынан алғыс білдіреміз!

    Әбдіғали Сариев (1900–1964) – Алматы облысы, Жамбыл ауданы, Амангелді атындағы кеңшарда туған.

Ауыл мектебінде оқып сауатын ашқан. Сүйінбай мен Жамбылды ұстаз тұтып, жасынан өлең шығарумен әуестенген. Қисса – дастандарды жатқа айтып, халық арасына таратқан. Халық ақындарының Верныйда, Ұзынағашта өткен слеттеріне, Жамбылдың ақындығының 75 жылдық юбилейіне қатысып, Кенен, Саяділ, Үмбетәлі, Есдәулет ақындармен айтысқан. Өлең-жыр, толғау, дастандарын ауызекі шығарып, өзі қағазға түсіріп отырған. «Қарасай», «Саурық», «Асу», «Алатау майданы», «Қойшы», «Капитан Гастелло» дастандары бар.«Капитан Гастелло» дастаны орыс тіліне аударылып, үнтаспаға жазылған.

  Талайды білім нәрімен сусындатқан кітапханамызға келіп, Әбдіғали Сариевтің шығармашылығымен танысуға шақырамыз!

Құрметті оқырмандар!

Құрметті оқырмандар!

«Jas Otan» жастар қанаты Медеу ауданының төрағасы Шегебаев Мақсат Талғатұлы Орталық ғылыми кітапхана қорына тапсырған басылымы!

БИБЛИОГРАФ,КІТАПТАНУШЫ ӘБУҒАЛИЕВА КҮЛЖИХАН КҮЛШӘРІПҚЫЗЫНЫҢ 70 ЖАС МЕРЕЙТОЙЫНА АРНАЛҒАН МАҚАЛАМЫЗ ЖАРЫҚ КӨРДІ...

Физика-математика ғылымдарының докторы, профессор Кәлменов Тынысбек Шәріпұлына 75 жас толуына арналған кітап көрмесі

Физика-математика ғылымының докторы, Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері, профессор, ҰҒА-ның академигі Тынысбек Шәріпұлы Кәлменов – 1946 жылы 5 сәуірде Түркістан облысы Төле би ауданы Көксаяқ ауылында дүниеге келген.

Тынысбек Шәріпұлы 1969 ж. Новосибирск университетін бітірген. 1969–1972 жылдар аралығында КСРО ҒА Сібір бөлімшесінің Математика институтының аспирантурасында, 1972–1985 жылдары Қазақстан ҒА Математика және механика институтында кіші, аға ғылыми қызметкер, лаборатория меңгерушісі қызметтерін атқарды. 1983 жылы М. В. Ломоносов атындағы ММУ-да докторлық диссертациясын қорғады.

1985–1991 жылдар аралығында ҚазМУ-да (қазіргі ҚазҰУ) кафедра меңгерушісі және декан болып қызмет жасады. 1991–1997 Қазақ химия-технология институтының ректоры қызметтерін атқарды. 1997 жылдан бастап Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінде кафедра меңгерушісі болып қызмет жасай бастады. Негізгі ғылыми еңбектері вольтерлік емес трикоми операторы проблемасын шешуге арналған. Сондай-ақ ол гиперболалық, эллипстік және аралас типтегі теңдеулер үшін локальді емес шекаралық есептердің спектрлік теориясын құрды.

1978 жылы Қазақстан Ленин комсомолы сыйлығының лауреаты, 1996 ж. Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері атанды. Академик Тынысбек Шәріпұлы Қазақстанда әлемге танылған ірі ғылыми мектеп құрды. Ол 11 ғылым докторы мен 50-ден астам ғылым кандидатын дайындаған. Академик Тынысбек Шәріпұлы Кәлменовтың еңбектері жоғары рейтингті халықаралық ғылыми журналдарда жарияланып, 2008 жылы "Құрмет" орденімен және Қазақстан Республикасының медальдарымен марапатталған.

Кәлменов Тынысбек Шәріпұлының 75 жасқа толуына арнап «Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасы ғалымның ғылыми еңбектері мен өнегелі өмірі туралы жазылған басылымдардан көрме ұйымдастырды.

2020 ЖЫЛЫ "ҒЫЛЫМ ОРДАСЫ" ОРТАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ КІТАПХАНАСЫ, ҒЫЛЫМИ-БИБЛИОГРАФИЯ БӨЛІМІ ДАЙЫНДАҒАН КӨРСЕТКІШТЕР ТІЗБЕГІНЕН ТАҒЫ БІР КІТАП...

КІШІБЕКОВ ДОСМҰХАМЕД - "Қазақстан ғалымдарының биобиблиограиясы" сериясымен жарияланаған көрсеткіш.

Бұл жинақ - ҚР Ұлттық ғылым Академиясының академигі, философия ғылымдарының докторы, профессор Досмұхамед Кішібековке арналады.

Биобиблиографияға ғалымның өмірі мен еңбегін сипаттайтын мәліметтер, оның еңбектері және ол туралы әдебиеттер енгізілді.

Көрсеткіш материалы хронологиялық тәртіппен орналасқан, әр жылдың көлемінде алфавит ретімен қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде жарияланған еңбектері беріліп отыр.

Көрсеткіш мазмұны ғалымның өмірі мен негізгі қызметтер тізбегінен, өмірінің қысқаша очеркінен, еңбектерінің хронологиялық көрсеткішінен, мақалаларынан, рецензияларынан, баяндамаларынан, оппонент болған дессертациялар тізімінен және еңбектерінің әліпбилік көрсеткішінен тұрады.

Досмұхамед Кішібеков - 1925 жылы 15 желтоқсанда Қызылорда облысы, Шиелі станциясында дүниеге келген.

1943-1946 жж. аралығында Кеңес Армиясы қатарында қызмет атқарады. Жеңіс күнін Батайскіде Серов атындағы әскери-авиациялық ұшқыштар училищесінде қарсы алды, ҰЛЫ ОТАН СОҒЫСЫ ардагері.

1948 жылы Қызыл-Орда мемлекеттік педагогика институтының тарих факультетін бітірген.

1949 жылдың қазан айынан бастап 1953 жылдың наурыз айына дейін КСРО Ғылым академиясы Философия институтына жолдама алған Республика Ғылым академиясының аспиранты.

1953 жылы кандидаттық диссертациясын қорғады.

1964-1966 жж. Қазақ политехника институтында философия кафедрасының меңгерушісі.

1965 жылы докторлық диссертациясын қорғады.

1967 жылы профессор атағын алды.

1972 жылы Қазақ КСР Ғылым академиясының корреспондент мүшесі.

2003 жылы ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі.

БҰҚАР ЖЫРАУ ЖЫРЫНЫҢ ҚОЛЖАЗБАЛАРЫ БАР

Қазақтың ұлы жырауы, 18 ғ. жоңғар басқыншыларына қарсы Қазақ-жоңғар соғысының бастаушысы әрі ұйымдастырушысы атақты Абылай ханның ақылшысы Бұқар жырау Қалқаманұлынан (1684—1781) жеткен қазақ жыр қоржынында қанша жыр бар?

Қазақтың заңғар тұлғасынан бүгінге жеткен жырлар біршама көп. Кеңес үкіметі дәурендеп тұрған кезінде, қарамағындағы аз санды халықтардың әдебиеті мен тарихын барынша қысқартып көрсету дәріптелгені белгілі. Сол тұста Қазақ әдебиетін Бұқар жыраудан бастау, Қазақ тарихын Абылайдан бастап айтып-жазу үрдіске айналды. Дегенмен, Кеңестік кеңістіктің соңғы кездерінде Қазақтың ірі ғалымдары арғы Алты алаш тарихын, Алаш орда жазып, қолға алған тұтас терең қазынаны қайта ақтара бастады. «Бес ғасыр жырлайды», «Он ғасыр жырлайдылар» әне сол «Қазақ әдебиеті Бұқардан емес» тұтас түріктен бастау алатынына үлкен жауап болды. Орталық ғылыми кітапхананың Сирек кітаптар мен қолжазбалар қорында ғалым Қаныш Сәтбаев, Әлікей Марғұландардың бастамасымен жиналып қалған қыруар қолжазбалар бар. Солардың бір ауқымды бөлегі Қазақ-ноғайға ортақ жыраулар жыры мен «Қырымның қырық батыры» бастатқан батырлық жырлар, ерлік эпостар. Аталған қорда Сыпыра жырау, Асан ата, Шалкиз, Доспамбет, Бұқар және кешегі Махамбет батырға дейінгі сүлей жырдың сүлік мүсін саңлақтарының жырлары жинақталған. Қазіргі кезде халықтың ең ірі рухани қазынасына айналған «Бабалар сөзінің жүз томы», «Жеті ғасыр жырлайды», т.б. көптеген көлемді басылымдардың шығуында осы қолжазбалар үлкен ес қатқаны белгілі. Қалай деген күнде де, Орталық ғылыми кітапхананың қоры күллі Қазақстан жұртының өткенін түгендеп, өшкенін жандыруы жолында қосқан үлесі ұлы деуге болады.

Орталық ғылыми кітапханада тарихта «Көмекей аулие» деп те аталған Алты алаштың атақты жырауы – Бұқар Қалқамаұлының шығармалары хатталған 13 қолжазба бар. Бір қызығы бұл қолжазбалардың көбі 60 бет, 90 бет болып жинақталған аса көлемді бумалардың ішіне жайғасқан. Сондықтан, зерделеуді мақсат еткен ізденушілер де Бұқар мұраларын ақтарып отырып, Асан қайғы, Сыпыра, Қазтуған, Ер Абат ,Телағыс, Жаңбыршы, Шалкиіз, т.б. тарихи ұлы тұлғалардан жеткен сап алтындай қастерлі жазбаларды да оқи алады.

Біз төменде Бұқар бабамызға тиемелі он үш дәптердің ішінен бірнешеуінің тізімін сүйікті оқырманға ұсынамыз:

1. Әдебиет жинағы. №1 / Тапсырушы: Төлепберген Тоғаев. - 1964. - 88 б. - Араб әрпінде. Машһүр қолжазбасынан көшірме.

Шифры: 1661 - Қолжазба

2. Бұқар жыры. №9 / Айтушы: Тоқжігіт Омарұлы; Жинаушы: Күмісбек Байғұттыұлы. - 1950. - 4 б. - Араб әрпінде.

Шифры: 1457 - Қолжазба

3. Абылай мен Бұқар жырау. Кенесарының Дулатқа келуі. №1 / Айтушы: Жамбыл; Жинаушы: Қ. Әбдiқадыров, Ес. Ысмаилов, Ғ. Орманов. - , 1938. - 14 б. - Латын әрпiнде.

Шифры: 651 – Қолжазба

4. Әдебиет жинағы : Жомарт Амалдықұлының жазғаны. Бұқар жыраудың өлеңі. №8 / Хатқа түсіруші: Жомарт Амалдықов; Жинаушы: Ә. Диваев. - 1921. - 10 б. - Араб әрпінде.

Шифры: 1167 – Қолжазба

Тұтас қазақтың құрметіне бөленіп, болжампаздыққа толы текті сөздің төресін айтқан әулиелі жырларды қолжазбадағы түпнұсқасымен салыстырып оқығысы келетін оқырман әрі қарай қызыға түссін деп, тізімнің төртеуін ғана көрсеттік. Айта кетелік, әулие Мәшһүр-Жүсіп Көпейұлы жинақтап, кейін ғалымдар арқылы қорға табыс етілген аса мол құнды мұралар бар екенін бұрын да жазғанбыз. Мәшһүр мұраларының ішінде де Бұқар жырлары мен Бұқар, Абылай хан төңірегіндегі тарихи деректер көп.

Арту-арту бел келсе,

Атан ерлер бүгіліп.

Алыстан қара, шаң көрсе,

Тұлпар шабар тігіліп.

Ел шетіне жау келсе,

Ерлер шығар түрініп.

Ел ішіне дау келсе,

Шешен сөйлер жүгініп.

Тентекпен ел бүлінсе,

Билер шешер жүгінтіп.

Жыраулар тілі – ұлттық рухты асқақ шыңға көтеретін дуалы поэзия екенін ескеріп, «Рухани жаңғыру» көшін бастаған Қазақ елі бұрынғыдан жеткен Бұқар сынды әулие бабалардың мұрасын әдіптеп, зерттеп, ұлттық санаға қайта сіңіруі керек деп есептейміз!

Жар басына қонбаңыз,

Дауыл соқса, үй кетер.

Жатқа тізгін берсеңіз,

Жаламенен бас кетер.

Жаманмен жолдас болсаңыз,

Көрінгенге күлкі етер.

Жақсымен жолдас болсаңыз,

Айрылмасқа серт етер.

Ит жүгіртіп, құс салсаң,

Киген тоның түлкі етер.

Сыпайы сырын білдірмес,

Ақырын ғана бүлк етер.

Құрметті оқырмандар!

Құрметті оқырмандар!

РМК "Ғылым ордасы" Орталық ғылыми кітапханасының жұмыс кестесіне

енгізілген өзгерістер туралы хабарлаймыз.

Кітапхана демалыс және мереке күндерінен басқа, аптасына бес күн

(дүйсенбі- жұма) сағат 09-00-ден 18-30-ға дейін оқырмандарды

қабылдайды.

Алматы қаласындағы эпидемиологиялық жағдайға байланысты,

кітапханада маска тағуды, қолдарыңызды антисептикалық

құралдармен зарарсыздандыруды және ара қашықтықты

сақтауларыңызды өтінеміз.

Жаңа әдебиеттер, журналдар топтамасы

Құрметті оқырмандар!!! Бүгін Орталық ғылыми кітапхана қорына келіп түскен жаңа әдебиеттер, журналдар топтамасын назарларыңызға ұсынамыз! Кітап - білімнің қайнар бұлағы! Адамзат баласының қол жеткізген ұлы игіліктерінің бірі- білім қазынасы! Кітап адам баласының сан ғасырлық ақыл - ойының жемісі, тарихы мен тағлымының алтын сандығы. " Кітап дегеніміз - алдыңғы ұрпақтың артқы ұрпаққа қалдырған рухани құндылығымен өсиеті, асыл қазынасы!!!

Қаз ССР ғылым академисының академигі,композитор, дирижер, ұстаз, өнертанушы ғалым Ахмет Қуанұлы Жұбановтың туғанына – 115 жыл!

Ахмет Қуанұлы Жұбанов – музыкатанушы, жазушы-тарихшы, композитор, дирижер, ҚР ҰҒА-ның академигі, өнертану ғылымдарының докторы, ҚазКСР-нің халық артисі. Ақтөбе облысы Темір ауданында 1906 жылы 29 сәуірде өмірге келген. Өнердегі алғашқы ұстаздары – Талым күйші болса, өмірге көзқарасының қалыптасуына жазушы Жиенғали Тілепбергенов, ғалым ағасы Құдайберген Жұбанов әсер етті. 1929 жылы Ленинградтың М.И. Глинка атындағы техникумында, консерваторияда оқыған. 1930 жылы Ленинградтағы «Рабочий и театр» журналында жарияланған мақаласынан бастап, өмірінің соңына дейін қазақ музыкасының тарихы мен теориясын зерттеумен айналысты. 1932 жылы Ленинградтағы актер шеберлігі мектебінің аспинрантурасына түседі. 1934 жылы А. К. Жұбанов алғаш 11 адамнан құралған домбырашылар ансамблі негізінде Қазақ ұлттық халық оркестрін ұйымдастырды. Осы ұжымның тұңғыш дирижері ретінде көптеген халық композиторларының музыка туындыларын оркестрге лайықтап нотаға түсірген. 1945-1951 жылдары Алматы консерваториясының ректоры, 1954-1961 жылдары осы консерваториядағы өзі ашқан халық аспаптар кафедрасының меңгерушісі болып, қазақ халық музыкасының тарихынан, дирижерлік өнер мен аспаптану пәнінен сабақ берді.

А. К. Жұбанов — қазақ халқының қазіргі заманғы кәсіби музыкасының негізін қалаған аға буын композиторлардың бірі. Ол халық күйлерін оркестрге лайықтап, нотаға түсірді және қазақ музыкасын күрделі аспаптық симфониялық шығармалармен байытты. Олар «Тәжік биі», «Қазақ билері», «Төлеген Тоқтаров», «Ария», «Вокалдық сюитасы», «Абай сюитасы», тағы басқалар. А. Жұбановтың композиторлық шығармаларының көрнектілері Л. Хамидимен бірлесіп жазған «Абай» (1944) және «Төлеген Тоқтаров» (1947) опералары, қызы Ғ. Жұбанова аяқтаған «Құрманғазы» (1970) операсы.

Ахмет Қуанұлы Жұбанов қазақтың ұлттық өнерін дамытуға қосқан үлесі үшін Қазақстан Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атағына ие болған. Ленин орденімен, және тағы басқа ордендермен, медальдармен марапатталған. Алматы қаласының көшелерінің біріне, Республикалық музыкалық мектеп-интернатқа Жұбанов есімі берілген. Ақтөбедегі музыка колледжі, көшелер А. К. Жұбанов есімінде. Өзі ұзақ жыл тұрған үйдің қабырғасында ескерткіш тақта орнатылған.

«Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасы Ахмет Қуанұлы Жұбановтың өмірі мен қызметі жайында, ғылыми, музыкалық еңбектері мен ол туралы жазылған естеліктерден кітап көрмесін ұйымдастырды.

"ҚАЗАҚ ТАРИХЫНЫҢ КӨШБАСШЫСЫ" АТТЫ ЖИНАҚ ЖАРЫҚ КӨРДІ...

Бұл жинақта орта ғасырдағы қазақтың ғұлама тарихшы ғалымы - Қадырғали би Қосымұлы Жалайырдың қазақ ғылымының дамуына қосқан еңбектері мен туындылары, оның еңбектеріне қатысты материалдар, ғылыми мақалалар және еңбектерінің хронологиялық көрсеткіші топтастырылып отыр.

 Кітап мазмұны:

Алғысөз

• Қ.Қ.Жалайыр еңбегі жайында қазақ тіліндегі зерттеулер
• Қ.Қ.Жалайыр еңбегі жайындағы орыс тіліндегі зерттеулер
• Орталық ғылыми кітапхана қорындағы Қ.Қ.Жалайыр "Жамиғ-ат Тауарих" (шежірелер жинағы) еңбегінің көшірмесі
• Қ.Қ.Жалайыр туралы жазылған өлеңдер

Қадырғали Қосымұлы (1530-1605 ж.ж.) - қазақтың орта ғасырда өмір сүрген атақты биі. Қадырғали бидің түп тегі ұлы жүздің тарақ таңбалы Жалайыр тайпасынан шыққан. Сондықтан да ол көбінесе "Қадырғали Жалайри" аталып кеткен. Ата-бабалары ертеде Сырдария бойын мекен етіп көшіп-қонып жүрген. Кейін Ескелді, Балпық билер, Орақ сияқты батырлардың басшылығымен Жалайыр әулеті осы күнгі Талдықорған облысына келіп қоныс тепкен. Қадырғали бидің ата-бабалары Қарахан дәуірінен бері ел басқарған ықпалды кісілер болған. Әкесі Қосым да беделді би.

Қадырғали араб, парсы, түркі, орыс тілдерін бірдей жақсы білген... Қадырғали—Жалайыр тайпасынан шыққан қазақтың ойшыл ғалымы, жазушысы, өрнек қалдырған мәдениет мұрагері.

Қадырғали Жалайридің бұл шежіресі ертедегі қазақ тілінде жазылған тұңғыш тарихи еңбек екені аян. Ш.Уәлиханов бұл кітаптың аңыздан гөрі ақиқаты басымырақ деп бағалаған. "

"Жылнамалар жинағының" жалғыз көшірме данасын Қазан Университеті кітапханасына татар ғалымы И.Халфин тапсырған екен. Сол көшірмені шығыс қолжазбалар жинағына бастырғанда профессор И.Н.Березин былай деп алғы сөз жазыпты: "Біз шығармаға қандай ат берілгенін білмейміз, бірақ кітаптың негізгі бөлігі Рашид ад-Диннің әйгілі туындысының қысқаша аудармасынан тұрғандықтан, біз оның атын да қолжазбамызға бере аламыз". Сөйтіп, ол Қадыр Әлі еңбегін оның нағыз аты анықталатын көшірмесі табылғанша "Джами ат-Таварих" — "Жылнамалар жинағы" деп атауды ұсынған.

М.Қойгелдиев: "Өкінішке орай, қолжазбаның кейінірек Петербургтен табылған екінші көшірмесінде де еңбектің автор берген аты жоқ болып шықты да, ол сол "Джами ат-Таварих" — "Жылнамалар жинағы" атанған күйінде қала берді. Бұл жағдай тарихшы ғалымдар арасында Қадыр Әлі би еңбегінің дербес деректік мәнін тура бағалауға едәуір кедергі жасады, басқаша айтқанда, оны Рашид ад-Дин жұмысының түрікше нұсқасы ретінде ғана қарауға негіз болды". ("Қазақ тарихы" журналы, 4-нөмір, 1994 жыл.)

Жинақтың толық электронды нұсқасы: http://library.kz/kz/elektrondy-kitaphana/gylymi-kitaphana-zhanalyktary/ylymi-bibliografikaly-k-rsetkishter.html

"КЕСКЕКТІ ЖЫРДЫҢ СОЙЫ – МАХАМБЕТТЕН ЖЕТКЕН МҰРАЛАР" ЕлАна сайтында

https://www.elana.kz/keskekti-zhyrdyng-sojy-mahambetten.../ Алаштың хас батыры Махамбет Өтемісұлы туралы қандай қолжазбалар бар? Осы тақырыпта жазылған мақаламызды Елана сайты жариялап отыр.

КЕСКЕКТІ ЖЫРДЫҢ СОЙЫ – МАХАМБЕТТЕН ЖЕТКЕН МҰРАЛАР

Беркініп садақ асынған,

Біріндеп жауды қашырған,

Құм сағыздай созылған,

Құйқылжыған құла жирен ат мінген,

Құйрық-жалын шарт түйген,

Мен кескекті ердің сойымын,

Кескілеспей басылман.

Келелі қара бұлтпын,

Келе жаумай ашылман.

Алдыңа келіп тұрмын деп,

Ар-намысым қашырман.

Сүйегім тұтам қалғанша

Тартынбай сөйлер асылмын.

Ей, тақсыр-ау, ей, тақсыр!

Бойың жетпес биікпін -

Бұлтқа жетпей шарт сынбан! – деп жырлаған, қазақтың әйгілі жырауы, күйші композиторы, отаршылдыққа қарсы Исатай Тайманов бастаған көтерілісті (1836-1837) ұйымдастырушылардың бірі, осы көтерілістің жалынды жыршысы Махамбет Өтемісұлынан жеткен мұралар толық зерттелді деуге әлі де ерте. Еліміздің басқа өңірлерінде хас батыр, алдаспан ақын – Махамбет туралы қаншалықты ашылмаған мұралары барлығы белгісіз. Ақсұңқар жыраудың Патша үкіметінің лауазымды тұлғаларымен және қазақтың тарихи адамдарымен жазысқан жиырмашақты хаты бар екенін айтады деректер. Ол хаттардың мазмұны әлі күнге жұмбақ.

Орталық ғылыми кітапхананың Сирек кітаптар мен қолжазбалар қорынан Махамбет Өтемісұлына қатысты өте көп мұраларды кездестіруге болады. Өткен аптадағы жазбамызда біз оқырманға Сирек қорда сақталған Исатай баһадүрге қатысты 18 қолжаз бар екені туралы жағымды ақпаратты тарту еткен болатынбыз. Ал Исатайдың сенімді серігі, Алаштың асқақ рухына айналған Махамбет туралы аталған Сирек қорда 30-ға жуық қолжазба бар. Бұл шын мәнінде аса көп мұра болып табылады. Әрине, қолжазбалар қорындағы көптеген мұралар Махамбет пен Исатай батырға ортақ. Мысалы, екі батырға қатысты деректер жинақталған 528 бума (папка) ның ішінде төмендегідей тақырыпта жазылған көне дәптерлер қазақтың екі егей ері мен олардың төңірегіндегі ескі тарих туралы аса мол сырды шертеді. Аталған бір бумада төмендегідей 23 құнды дәптердің болуы да сирек кездесетін құбылыс. Ал басқа бумаларда да ғылыми қауым жағынан ақтарылмаған қаншама сарғайған дәптерлер жатқанын дөп басып көрсету де қиын.

1) Баймағамбет сұлтанға айтқан Махамбеттің толғауы. №1 / Тапсырушы: Василиев 1935 ж. - 6 б. - Араб әрпінде.

2) Махамбеттің Шерниязға айтқаны. №2 / Жинаушы: Т. Күнтуғанов. - 1946. - 2 б. - Араб әрпінде.

3) Махамбеттің елін сағынып айтқаны. №3. - 1940. - 2 б. - Араб әрпінде. Қарашев Меңдіғалидан.

4) Исатай-Махамбет. Исатай батыр туралы. Исатайдың Махамбетке айтқан сөзі. №4. - 1939. - 1 б. - Латын әрпінде. "Октябрь балалары" газетінен 29.11.1939; Жинап бастырған: Ертай Құлсариев.

5) Махамбет өлеңдері: Махамбеттің айтқаны. Исатайдың Махамбетке қосылуы. Ей, Махамбет жолдасым. Атадан туған көп еді. Исатай деген ағам бар. Алайма атым алайма. Садағына сары жебе салдырған. Исатайдың Махамбетке айтқаны. №5 / Жинаушы: Н. Биханов. - 1938-1940 . - 18 б. - Араб және латын әрпінде.

6) Биқанов Насиболланың Исатай туралы айтқандары. Исатайдың өз толғауы. Исатайдың бірінші рет ханға қарсы шығуы. Исатай туралы. . № 6 / Айтушы: Қ. Ажмұхамбетов, Х. Халелов, Баялиев; Жинаушы: Ә. Сарынов. - Қ. ж., 1938. - 31 б. - Латын әрпiнде.

7) Махамбеттің өмір тарихы. Мен мен едім, мен едім. Сөйлесем даусым аңқыған. Ереулі атқа ер салмай. №7 / Тапсырушы: Мұрат Қүсниев. - 1940. - 10 б. - Араб әрпінде.

Исатай, Махамбеттің қысқаша тарихы мен шығармалары туралы. №8 / Айтушы: Аякеш Өмірзақов. - 35 б.

9) Батыр Исатай мен Махамбет. №9 / Айтушы: Мұсатай Ақынжанов. - Қ. ж., 1941. - 4 б. - Ленин жолы газетінен.

10) Қазақ батырлары Исатай, Махамбет. №10. - 9 б. - Латын әрпінде.

11) Исатай, Махамбет көтерілісі туралы. №11 / Жинаушы: Құрманғалиев. - 1944. - 4 б. - Араб әрпінде.

12) Махамбет батыр туралы және өлеңдері. №12 / Жинаушы: Ғайни Жұмалиев. - 1948. - 9 б.

13) Құламан ақын. Исатай туралы өлеңі. №13 / Айтушы: Сәттіғұл Жанғабылов. - 1940. - 6 б. - Латын әрпінде.

14) Байшеркешов, Тайыр. Исатай көтерілісінің басты адамдары. №14 / Байшеркешов, Тайыр. - 1 б. - Латын әрпінде. "Екпінді құрылыс" газетінен

15) Махамбет туралы ертегі және Махамбеттің өлеңдері. №15 / Тапсырушы: Қиыс Жұбанышов. - 1940. - 5 б. - Латын әрпінде.

16) Махамбет Өтемісұлы туралы әңгімелер. №16. - Қ. ж. - 13 б.

17) Махамбет туралы. Ағатайдың Берішке ұран болуы. Айтуар туралы. Сырым батыр мен Саржала. Тегісбай батырдың Тұрланды тоқтатуы. Бөкен би. Әлен хан мен Шернияз ақын: Әңгіме-аңыздар. №17. - Қ. ж. - 6 б.

18) Махамбет өлеңдерінің жинағы. №18 / Ғылым Акад. Қазақстандық фил. - Алма-Ата, 1938. - 59 б. - Латын әрпінде7

19) Жұмалиев, Қажым. Махамбет ақын: Исатай- Махамбет бастаған шаруалар көтерілісі. Махамбет поэзиясы. Махамбет реалист. Махамбет Адам образын қалай жасады. Махамбет өлеңінің құрлысы. Махамбет поэзиясының тілі. Махамбеттің басқа ақындарға әсері. Махамбет өлеңдерінің мәні қандай?. №19 / Жұмалиев, Қажым. - Алматы, 1938. - 98 б. - Латын әрпінде.

20) Махамбет өлеңдерінің орысша аудармасы: Стихи Махамбета. №20. - 97 с. - Перевели на русский язык Никольская и Ш. Бекмахамедов.

21) Махамбет өлеңдері. №21. - 57 б. - Латын әрпінде.

22) Қашаған жырау. Меңдіхановты бандылар өлтіргенде Қарашовтың айтқаны. №22 / Жинаушы: Н. Биханов. - 5 б. - Латын әрпінде.

23) Жұмалиев, Қажым. Махамбет ақын. №23 / Жұмалиев, Қажым. - 91 б. - Латын әрпінде. 1938 жылғы баспаға әзірленген еңбектің 1 редакциясы.

Айтып отырғанымыздай бұл көрсетілгендер тек бір ғана буманың (№ 528 папка) ішіндегі Махамбет батырға қатысты жазбалар. Аталған буманың Махамбет пен Исатайды зеррттеуде алар орны әрине бөлек.

Бұдан сырт, Шөреков Ығылман жырлаған «Исатай мен Махамбет» атты 75 беттен тұратын дастанның маңызы ерекше. Бұл жазбаның сыртында «Жинаушы: Мұхаметжан Ысхақұлы; Тапсырушы: К. Жәнібеков. - 36 парақ. - Араб және кирилл әрпінде», – деген ескертпе бар. Бұл аса маңызды жазба «1449 – Қолжазбада» сары майдай сақталған.

Махамбет туралы мұралардың ішінде тағы бір маңызды жазба «История восстания Исатая Тайманова и Махамбета Утемисова : Ход восстания. Действия карательных отрядов. Восстания в Малой Орде. - 1837. - 107 с. Шифры: 1179 – Рукопись» (Исатай Тайманов пен Махамбет Өтемісұлы көтерілісінің тарихы: Көтеріліс барысы. Жазалаушы отрядтардың әрекеттері. Кіші Ордадағы көтеріліс) деп аталатын бума. Орыс тілінде жазылған 107 беттік тарихи сараптамақолжазбаны да тарихшылар мен әдебиетшілер көбірек парақтағаны жөн.

Қорыта келгенде, қазақтың небір заңғар тұлғалары туралы, өткен-кеткен ащы-тұщы тарихы туралы жазылған, сақталған қолжазбалар Орталық ғылыми кітапханада аса көп. Солардың бір тобы деп Махамбет батыр туралы жазылған жазбаларды айтуға болады. Бүгінге дейін Махамбет төңірегіндегі тақырыптар мейілінше қаузалды дегенімізбен, қолжазба құжаттардың бәрі дерліктей қаралды деуге негіз жоқ. Сондықтан, ел тарихын түгендеудей салмақты да абыройлы міндетті мойындарына жүктеген бүгінгі ұрпақтар көнекөз жазбаларды көбірек зерттегені жөн.

Арғымақ, сені сақтадым,

Құлағың сенің серек деп.

Азамат, сені сақтадым,

Бір күніме керек деп.

Жабыдан туған жаман ат

Шаба алмайды бөжектеп.

Қырдан қиқу төгілсе,

Еділге таман үңілсе,

Арғымақтың баласы

Шабушы еді безектеп.

Жақсы менен дос болсаң,

Айрылмас күні қос болсаң,

Басыңа қиын іс түссе,

Алдыңнан шығар өбектеп,

Жаныңа не керек деп.

Жаманменен дос болсаң,

Айрылмас күні қос болсаң,

Басыңа қиын іс түссе,

Басқа кетер бөлек деп.

Қолдан берер есептеп,

Сыртыңнан жүрер өсектеп.

Ат — жігіттің майданы,

Қылыш — жанның дәрмені,

Өлім — хақтың пәрмені.

Атақты ермен бірге өлсе,

Жігіттің болмас арманы.

Өте шыққан қызыл гүл,

Бұ дүниенің жалғаны.

Деп Алаш ауызында мың жылға жатталатын өршіл жырлар жазып кеткен «Кескекті ердің сойы» – Махамбет батыр туралы Орталық ғылыми кітапханада сақталған қолжазбалар туралы жазылған мақаламызды батырдың ашылмаған қырын тануға Алаш азаматтары асыға түссе екен деген үмітпен түйіндедік.

ИСАТАЙ БАТЫР ТУРАЛЫ ЖАЗБАЛАР КӨП

1836-38 жылдары Батыс Қазақстанда болған халық көтерілісінің саяси көсемі, қайсар қолбасшысы, халық батыры, Жоңғар шапқыншылығы кезінде атағы шыққан Ағатай батырдың ұрпағы Исатай Тайманұлының (1791-1838) туғанына биыл 230 жыл толды. Қас батыр, қолбасшының ажал құшқаны 1838 жыл болса, елдің сорпа бетіне шыққандарын құрту саясаты толассыз жүз жыл жүріліп, ақыры 1938 жылы Алаш ардақтыларының кеудесін мезгілсіз оққа тосқанын еске аламыз.

Елдің есе-теңдігі жолында өзінің жанын, жарын, жақынын, туған балаларын құрбан еткен Исатай батыр туралы жазба деректер көп. Өмір тарихына қарап отырсақ, Петербордың назарын аударып, мазасын алған айбоз ер туралы патша үкіметінен қалған құжаттар да мол секілді. Ал, қорында 22 мың қолжазба сақталған Орталық ғылыми кітапханада Исатай Тайманұлы туралы халық арасында сақталған қолжазбалар баршылық. Атап айтқанда, халық арасынан жиналып, сирек кітаптар және қолжазбалар қорына сақталып қалған аса құнды жазба мұралардан төте жазу, латын әліпбиі, қазіргі қазақ жазуында хатқа түскен 18 қолжазба бар: оқырманға түсінікті болуы үшін, төменде Ер Исатай туралы қолжазбалардың шағын тізімін ұсынайық:

1. Исатай батыр қашып жүріп, Жайықтың бергі бетінен қол жинап жүргенде айтқаны / Айтушы: Өтешкали Доскалиев; Жинаушы: Әжікеев. - 1946. - 1 б. - Араб әрпінде.

2. Исатай көтерілісінің басты адамдары. / Байшеркешов, Тайыр. - 1 б. - Латын әрпінде. "Екпінді құрылыс" газетінен 27.06.1938.

3. Исатай мен Махамбет / Шөреков, Ығылман; Жинаушы: Мұхаметжан Ысхақұлы; Тапсырушы: К. Жәнібеков. - 36 б. - Араб және кирилл әрпінде.

4. Исатай туралы білетін адамдар. - 1 б.

5. Исатай, Махамбеттің қысқаша тарихы мен шығармалары туралы. / Айтушы: Аякеш Өмірзақов. - 35 б

6. Қазақ батырлары Исатай, Махамбет.. - 9 б. - Латын әрпінде.

7. История восстания Исатая Тайманова и Махамбета Утемисова : Ход восстания. Действия карательных отрядов. Восстания в Малой Орде. - 1837. - 107 с.

8. Биқанов Насиболланың Исатай туралы айтқандары. Исатайдың өз толғауы. Исатайдың бірінші рет ханға қарсы шығуы. Исатай туралы. / Айтушы: Қ. Ажмұхамбетов, Х. Халелов, Баялиев; Жинаушы: Ә. Сарынов. - Қ. ж., 1938. - 31 б. - Латын әрпiнде.

9. Қазақ еңбекшілерінің Исатай мен Махамбет бастаған 1836-1838 жылдары болған көтерілістің жүз жылдығына / А.Р. Гижов. - 1938. - 20 б. - Қазақ тіліне аударған: А. Баймурзин.

10. Махамбет ақын : Исатай- Махамбет бастаған шаруалар көтерілісі. Махамбет поэзиясы. Махамбет реалист. Махамбет Адам образын қалай жасады. Махамбет өлеңінің құрлысы. Махамбет поэзиясының тілі. Махамбеттің басқа ақындарға әсері. Махамбет өлеңдерінің мәні қандай?. / Жұмалиев, Қажым. - Алматы, 1938. - 98 б. - Латын әрпінде.

11. Махамбет өлеңдері : Махамбеттің айтқаны. Исатайдың Махамбетке қосылуы. Ей, Махамбет жолдасым. Атадан туған көп еді. Исатай деген ағам бар. Алайма атым алайма. Садағына сары жебе салдырған. Исатайдың Махамбетке айтқаны / Жинаушы: Н. Биханов. - 1938-1940 . - 18 б. - Араб және латын әрпінде.

12. Исатай-Махамбет. / Айтушы: Ертай Құлсариев. - 1941. - 35 б. - Араб әрпiнде.

13. Исатай, Махамбет көтерілісі туралы. / Жинаушы: Құрманғалиев. - 1944. - 4 б. - Араб әрпінде. т.б.

Көрсетілген тізімдердің ішінде 528 – бумадағы материалдардың Исатай батыр туралы ізденушілерге айтар сыры көп екенін айта кету керек.

Сондай-ақ, өткен ғасырдың 40-50 жылдары орыс тілінде жазылған үш кітаптың Сирек кітаптар қорында сақталғанын, онда да құнды деректер айтылғанын ескерген жөн.

Тағы бір аса құнды кітап болып, бір кезде Әлихан Бөкейхан, Ахмет Байтұрсынұлы қатарлы ұлт көшбасшылары көбірек қаузап, оқулықтарында, еңбектерінде пайдаланып келген «Исатай-Махамбет» шығармасы. Бұл деректі дастан басылған оқулықтар да Сирек қорда оқырманын күтуде.

Ал, Досмұхамметұлы, Халел 1925 жылы Ташкенттегі Күншығыс баспасынан шығарған, 164 беттен тұратын «Тайманның ұлы Исатай» (1-бөлім) кітап та сирек кітаптар арасында бар.

Қорыта келгенде, заманында ұлан байтақ дала тарылып, елдіктің тізгіні қолдан кете бастаған кезеңде туған халқына пана болып, өзі сол күрес майданында құрбан болған егей қолбасшы туралы Орталық ғылыми кітапханада осындай құнды мұралар бар.

Бабалардың басқан ізі, айтқан сөзі, істеген ісі тәуелсіз ел ұландарының рухына жігер беріп, қайратын жануы керек. ол үшін сарғайған жазбалар санамызда болсын!

Журналдар

Құрметті оқырмандар! Бүгін сіздердің назарларыңызға Орталық ғылыми кітапхана қорына келіп түскен жаңа журналдар топтамасын ұсынамыз! Кітап еңбек - құралы! Кітап - адамзаттың бақыт пен болашақтың құдіретіне апарар жолдағы жасаған барлық кереметтерінің ішіндегі анағұрлым күрделі де ұлы кереметі! Жақсы кітап жақсы қоғам тәрізді сезім мен санаңды нұрландырады, көркейтеді!!!

Құрметті пайдаланушылар!

ҚР БҒМ ҒК "Ғылым ордасы" РМК Орталық ғылыми кітапханасы KazNUread ЭКЖ электронды-кітапханалық жүйесін пайдалануға мүмкіндік жасайды.

Қазіргі уақытта KazNUread ЭКЖ-не 4200 оқулықтар атауы, оқу құралдары және оқу-әдістемелік басылымдар, монографиялар енгізілген. Сонымен қатар оқу үшін ғана емес зерттеу қызметі үшін де пайдалы болатын конференция материалдары мен мақалалар жинағын ұсынады. (журналдар жоғары аттестациялық комиссия тізіміне кіреді). KazNUread ЭКЖ контенті ай сайын жаңа электрондық басылымдармен толықтырылып отырады, бұл жылына кемінде 500 басылымды құрайды.

Ақпараттық ресурстармен қамтамасыз ету, кітап қорын насихаттау бөлімі

Электрондық ресурстар залы

Тел. 261-02-49

e-mail: Этот адрес электронной почты защищен от спам-ботов. У вас должен быть включен JavaScript для просмотра.

«Ұлт пен дәуірдің ұлы тұлғасы»

ҚазССР Ғылым академиясының Тұңғыш Президенті, қоғам қайраткері, геология-минерология ғылымдарының докторы, академик Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың туған күніне арналған «Ұлт пен дәуірдің ұлы тұлғасы» атты кітап көрмесі

Қаныш Имантайұлы Сәтбаев 1899 жылдың 12 сәуірінде қазіргі ҚР Павлодар облысы, Баянауыл ауданында дүниеге келген. Бастауыш класты орыс-қырғыз мектебінде оқып, білімін жаратылыстану пәнінің мұғалімдерін дайындайтын Семей семинариясында жалғастырды. Оны төрт жылда аяқтап, бастауыш мектептерге орыс тілінен сабақ беруге құқық беретін куәлікке ие болады.

1921 жылы жаз айында Баянауыл ауданына келген Томск университетінің профессоры, геолог М.А. Усовтың қазақ жерінің жер асты байлығы туралы айтқан әңгімелері білімге құштар жас Қанышқа үлкен әсер етті. Сол жылы Томскінің тау-кен факультетінің геологиялық барлау бөлімшесінің студенті болып қабылданып, осылайша жер қойнауын зерттеу жолы басталды.

Қ.И. Сәтбаев кеңестік және Қазақстандағы металлогения ғылымының негізін қалаушы, әлемдегі ең ірі мыс кеніштерінің бірі – Ұлытау-Жезқазған кен орнын тұңғыш ашушы. 1946 жылы құрылған ҚазССР Ғылым академиясының Тұңғыш Президенті, Орталық Азия мен Қазақстан ғалымдары арасынан шыққан тұңғыш академик.

«Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасы Қазақ КСР Ғылым академиясың ұйымдастырушы және оның тұңғыш президенті, Қазақ КСР академиясының академигі, Кеңес Одағының және Қазақстанның металлогения мектебінің негізін қалаушы, қазақтан шыққан тұңғыш академик Қаныш Сәтпаевқа арналған «Ұлт пен дәуірдің ұлы тұлғасы» атты кітап көрмесін ұйымдастырды.

Жаңа журналдар топтамасы

Құрметті оқырмандар!!! Бүгін Орталық ғылыми кітапхана қорына келіп түскен жаңа журналдар топтамасын назарларыңызға ұсынамыз! Білімнің қайнар бұлағы, рухани мол қазынамыз - кітапта! " Артық білім кітапта, Ерінбе оқып көруге", - деп ұлы ақынымыз Абай жырлағандай ерінбей білім алуға асығайық! Кітап - әлемдегі құпиялы ұлы ғажайыптардың бірі!!!

ЕЛ ҚАЗЫНАСЫНА ЕҢ ЕРТЕ ҚОСЫЛҒАН МҰРАЛАР

Адамзат баласының ежелдің ең күнінен бергі серігі – ертегі. Әлемде елдік құрып, егемендік алмаған ұлт көп, бірақ ертегісіз ел жоқ. Ертегі – адамзаттың асыл қазынасы, дүниетанымның түпқазығы десе де болады. Фольклорлық мұралары аса бай, ауыз әдебиеті ұшан-теңіз халықтардың бірі – біздің Қазақ жұрты. Қазақтың болмысымен біте қайнасқан небір қилы, қызықты, шытырман оқиғаларға толы ақсақал жанр – ертегі.

Қазақстанда жазба мұралардың топталуы жағынан көш бастап тұрған Орталық ғылыми кітапхананың Сирек кітаптар мен қолжазбалар қорында сақталған материалдардан неше жүздеген ертегінің өткен ғасыр басындағы ұлт руханиятының көшін бастаған тұлғалар жинаған төлнұсқасын кездестіруге болады. Қазақ арасында жұрт жадында жатталған, сексендегі кәріден сегіздегі балаға дейін сүйіп тыңдайтын, тамсана айтылатын ертегілердің дені – аталған қорда сақталып, кейіннен заманауи кітаптар мен құрылғылар арқылы қайтадан оқырмандарына жол тартып отырды.

Толығырақ...

Кітапхана қорына келіп түскен жаңа журналдар топтамасы

Құрметті оқырмандар!!! Бүгін Орталық ғылыми кітапхана қорына келіп түскен жаңа журналдар топтамасын назарларыңызға ұсынамыз! Кітап - біздің сарқылмас мол қазынамыз, рухани жан азығымыз! Білім дегеніміз - күш, күш дегеніміз - білім! Білім жолы даналық жолы! Кітапхана - ақыл мен білім ордасы! Білімнің қайнар бастауы болып саналатын кітап қорын сақтайтын, жинақтайтын, оны оқырманына жеткізетін қасиетті киелі орын кітапханамызға келіп тұрыңыздар!!!

НАУРЫЗ ТУРАЛЫ ҚОЛЖАЗБАЛАР НЕ ДЕЙДІ?

Ұлыстың Ұлы күнінің қарсаңында көне қазыналарға бай Орталық ғылыми кітапхананың Сирек кітаптар мен қолжазбалар қорын ақтарып көрдік. Наурыз туралы жазылған бес-алты қолжазба қолымызға тиді. Ал, 1896 жылы шыққан «Китаб-е Қисса-и Науруз = كتاب قصة نوروز» ( ¬- Қазан : Б. Л. Домбровский баспаханасы, 1896. - 24 б. - Мәтін араб шрифтімен берілген. - Қисса екі бұлбұл бірге түптелген) атты кітапты зерделеп барып пікір айту керек. Себебі, кітап мазмұнынан жылдың басы – ұлыстың ұлы күні туралы сөздер бірден көзге шалынбай отыр. Сонымен, қолжазбалар арасынан Мәшһүр -Жүсіп Көпейұлы халық арасынан жинаған әдеби мұралардың ішінен мына табылған бір өлең мен Шәкәрім қажы Құдайбердіұлының «Наурыз айындағы өлеңдер» атты ақырыпқа үңілдік. Бұл екеуінен де ертерек жазылған, бірақ қолжазба қорына 1940 жылы тапсырылған «Наурыз көже туралы» жырдың да маңызы бөлек.

Біреуім екеу болып, мал қосылды,

Қорама жүзден ұлақ, қозы толды.

Ызғарлы, қыс-зымыстан,суық кетіп,

Аспаннан күн күлімдеп, шырай енді.

(1176 – Қолжазба, № 7) «Наурыз өлеңі», «Шал батасы»

Бозбала шығар бұрқырап,

Ақбөкендей сырқырап.

Құл құтылар құрықтан,

Күң құтылар сырықтан.

Кетік ыдыс, шөміштің,

Түтіні шығар бұрқырап.

Наурыз тойындағы өлеңдер (1088 – қолжазба, № 2), Шәкәрім қажы Құдайбердіұлы.

Шәкәрім осы секілді тағы да бірқанша көне өлеңдерді мысал келтіреді де, осы өлең жолдарында «наурыз» атауы емес, «ұлыс» атауы қолданыста екенін тиянақ етеді.

Бүгүн өзүм дош көрдүм,

Дошүмде бір қош көрдүм.

Бен өзімә жош көрдүм.

Науруз мәрхабат!

Ніндәй екән атасы,

Шыбар екән анасы,

Күзәл хұп қыз баласы,

Науруз мәрхабат!

«Китаб-е Қисса-и Науруз = كتاب قصة نوروز» (Қазан:Б. Л. Домбровский баспаханасы, 1896.)

Орталық ғылыми кітапхана сияқты тарихи жазбалары аса мол орындарды нысана етіп, мемлекеттік деңгейде ірі-ірі нысандар қолға алынып, өшкен сананы жаңғыртып, өткен тарихты қайталай түгендеуге талпыныс жасауымыз керек.

Ұлыс оң болсын!

Орталық ғылыми кітапхана қоры құнды кітаптармен толықты

Бүгін Орталық ғылыми кітапхана қоры құнды кітаптармен толықты.

"Картографические материалы по истории Казахстана XVIII-начало XX вв.: в контексте формирования государственных границ" атты кітаптың 3 данасын кітапхана қорына сыйлаған Галина Николаевна Ксенжик ханымға және "Молдағали Жолдыбайұлы Шығармалары" атты кітапты сыйлаған Жұбаева Орынай ханымға алғыс білдіреміз!

Кітапханаға келіп, қорымыздағы құнды кітаптармен жақынырақ таныса аласыздар.

ЕДІГЕДЕН ЖЕТКЕН ЖАУҺАРЛАР КІТАПХАНАМЫЗДА

Халық жүрегінде әділдіктің, ерліктің бейнесінде терең ұялаған тұлға – Ер Едіге. Арысы адамзатқа берісі түгел түркіге ортақ мол рухани қазына жиналған Орталық ғылыми кітапхананың қолжазбалар қорында аса көп жазба деректер бар екені туралы бұдан бұрын да жазып келеміз. Қазақ пен ноғайға – алты алашқа ортақ ұлы тұлға ер Едіге жайында аталған қорымызда 17 дана қолжазба сақтаулы тұр. Ел тарихын түгендеуде ерекше орны бар аталған деректерді тәуелсіз елдің тұрғысынан қайта қарап зерттеу, өр рухты жыраулар жырының үлгісіндегі құнды мұраны заманауи тәсілдер арқылы жас ұрпақтың санасына сіңіру – шын мәнінде рухани жаңғыруға жетелейтін жол болары даусыз.

17 дана қолжазба төте жазу, латын әліпбиі және қазіргі қазақ жазуында жазылған. Бұдан сырт, 1927 жылы ғалым Қаныш Сәтбаев 20 беттік алғы сөз жазып баспадан шығарған «Едіге батыр» кітабы, 1922 жылы Әбубәкір Дибаев шығарған «Мырза Едіге» кітаптары Едігені зерттеуде алар орны ерекше. Едіге би, Едіге шешен, Ер Едіге, Едіге батыр әр қайсысы әр заманда жасаған басқа-басқа адамдар деген де айтылым бар. Біз пікірлердің алуан түрлілігіне баса назар аудармай, жұртшылыққа баба мұрасының төлнұсқаларын таныстыруды ғана көздейміз. Айта кетелік, аталған он екі қолжазбаның ішінде 1443 және 1307 нөмірлерімен сақталған бумалардың орны бөлек. Ал Едіге кім ?

Едіге би, Едіге Құтлу Набанұлы - 1352-1419 жылдар аралығында Қаратаудың теріскей бетіндегі Құмкент шаһарында туып, ғұмыр кешкен әйгілі би.

Есімі ел арасына кең тараған, тарихшылар еңбектерінде жиі аталады. Қазақ шежіресінде Едіге бидің үрім-бұтағы былайша таратылады. Маңғыт әулетінен Кұтлу Қабан (ел аңызы бойынша Бабай Түкті Шашты Әзіз) Едіге батыр. Едігеден Нұрадин, Қасым, Сайдалы, Марсұр. Марсұрдан Мұса, Жаңбыршы туады. Мұсаның он екі баласы болған деседі. Одан әрі Ағыс, Көгіс, Алшағыр, Смайыл, Шаһ - Мамай, Орақ, Орманбет би арғыннан шыққан кейінгі Орманбет би емес), Қарасай, т.т. "Әуелгі бабасы Әбу Бакр әл-Садық Разиалланың төрт ұлы бар еді. ...

Дерек осылай жалғаса береді. Азуын айға білеген Алтын орда қағанатында көш бастаған дана Едіге туралы ұзыннан-ұзақ жырды оқыған иә тыңдаған кісі өзгеше рухты күй кешеді. Ал, жұрт арасынан өткен ғасырда жиналған жазбаларға қарап, халық санасында ғұмыр кешкен Ер Едігенің ерлігі мен тапқырлықтарына тамсанбау мүмкін де емес. Еліміз тәуелсіздік алғалы осындай кесек мұраларды жұрт арасынан жинап әкеліп, ортақ қазынаға қосу ісі тоқтап қалды. Халық арасында құйма құлақ қарттармен бірге қаншама қазынамыз қара жердің астына көмілді екен?

Енді Сыпыра жыраудың замандасы деп шамаланған «Едіге батыр» жырында ер Едігенің өзі туралы айтатын сұлу тіркестерінің біріне назар салып, сөзімізді түйіндейік:

.........

Жалғыз да болсам кетермін,

Сәтемір ханға жетермін.

Сәтемір хан қол берсе,

Қыдыр Алда жол берсе,

Тілегімді мол берсе,

Қырқада біткен қырық адыр

Қырық басып жүрмесем.

Қырық күншілік шөліңе

Айдынды бұлақ салмасам.

Бұт сауырлы күреңше ат

Бұтқа тартып мінбесем.

Екі түгей торыша ат

Ылауға жайдақ ілмесем.

Алақаншық күндей боп,

Алды-артыңнан шықпасам.

Аш күзендей бүгіліп,

Аш бөрідей шумаңдап,

Ноғайлының ауыр жұрт,

Баяу жатқан қайран жұрт,

Шетіңнен қиқулап, ащы сүрен салмасам.

Есілдің екі жағы қызыл жар,

Аспадан суыт салмасам.

Ертістің басы қара дөң,

Екі айрысына қумасам.

Алтындап соққан ақ ордаң,

Күмістен соққан ақ есік,

Түсі суық шым болат

Есігіңді ұшыменен ашпасам.

Төрге төсек салмасам,

Төс арсынды сұлуыңды

Аямай төс астыма алмасам.

Керегеңді кертпесем,

Кертіп отын қылмасам.

Қос туырлығың тілмесем,

Тіліп тоқым қылмасам.

Тоқсан басты ақ ордаң

Тонамай ие болмасам.

Торылы жылқы тобышақ

Топтап жиып алмасам.

Қаныкейдей көріктіні,

Тінікейдей тектіңді

Ат көтіне міндірмесем.

Тегіннен-тегін олжа қылмасам,

Осы өшімді алмасам.

Дегеніме жетпесем,

Айтқанымды қылмасам.

Кешегі мен есіл ерді еңкейтіп,

Екі тізін жауыртып,

Кәмар белін ауыртып,

Ніл дариясының басында,

Құмкент қасында

Мені сонда Баба Түкті Шашты Әзіз атам

Тауып алып, Едіге деп қойған атың өтірік –

Күнінде Едіге атым құрысын!

Бабалар мұрасы түгенделіп, ұрпақ қазақы рухпен өркендеуі керек!

АЛАШТЫҢ АҚАН СЕРІСІ ТУРАЛЫ АСА ҚҰНДЫ ДЕРЕКТЕР

Ақан серінің Мәшһүр Жүсіппен айтысы туралы естіп пе едіңіз?

Тағдырдың тартуымен ілгерінді-кейінді алған жарларының екеуінің де аты-жөні Бәтима болғанын білесіз бе?

«Балқадиша» - ғашықтық тақырыптағы шығарма емес.

Ақанның айтыскер ақын болғанын, аз дегенде он ақынмен айтысқанын білесіз бе?

Ақанның дін туралы білетінің аса молдығын көрсететін туындылары бар.

«Ақан айтыпты» деген әзілге толы, анайы мазмұндағы қағытпа қалжыңдар мен қысқа өлеңдер көп...

Өткен апталардағы жазбамызда «Сал Біржаннан қалған сарқыт көп» деген тақырыппен, қазақтың Біржанына қатысты 33 қолжазбаның қорда бар екені туралы жазған едік. Асылдың сынығындай жауһар мұралар туралы ақпаратты оқығанда оқырманның таңданбасқа шарасы қалмады. Орталық ғылыми кітапхананың Сирек кітаптар мен қолжазбалар қорында өткен тарихты түгендеп, рухани қазынамызды зерттеп, кешегі бабалардан қалған баламасыз байлықты ұрпақтар жүрегіне сіңіргісі келетін ізденушіге неше түмен дәптер қолжазбалар мен жүз мыңға жуық сирек кітаптар рух беріп, шабыттандырып, ғылым жолындағы парасаттың биігіне көтерері даусыз. Осыған дейінгі жазбаларымызда әр апта сайын бүгінгі жұртымыздың жадынан өше бастаған тарихи деректерді ақпарат әлеміне көтеріп келе жатырмыз. Көзі шалып қалған көкірегі кең оқырмандардан, зиялы қауымнан талай жылы лепес алдық. Ендеше, елдің өз тізгіні өзінде болмаған өткен жүзжылдықтан бұрынғы ғасырларда өмір сүрген егей ерлер мен ерен тұлғалардың тағдыры қалай болды екен, оны білу – сіз бен бізге кесілмес шөре. Ал мұндай қымбатты ақпаратқа қол жеткізу үшін біздің аңдатпа жазбаларымызға сәт сайын назар аударып отырсаңыз, жоғымыз табылып, өшкеніміз жанары жаусыз.

Толығырақ...

Жаңа журналдар

Құрметті оқырмандар! Бүгін Орталық ғылыми кітапхана қорына келіп түскен жаңа журналдар топтамасын назарларыңызға ұсынамыз! Кітап заманымыздың өмірі рухани жан дүниемізді оятып, білімімізді молайтып, үлгі - өнеге беретін ақылшы дос, білім көзі, рухани қазына!

Ғасырдан жұмбақ ашқан талай кісі

Сырың мол, мұра ғажап арайлысың.

Сан ұрпақ сусындаған кітапхана

Сарқылмас парасаттың сарайысың - деп ақын Ақұштап Бақтыгереева жырлағандай, кітап сүйер қауымды киелі ордамызға шақырамыз!!!

КІТАПХАНА ОҚЫРМАНЫМЕН КӨРІКТІ!

      Шуақты көктем сәулесін төге берсін, қымбатты оқырмандар!

Кітапханамыз – қашан да Қазаққа белгілі ғалымдардың, танымал тұлғалардың тұрақты мекені. Сондай-ақ Қазақстанның болашақтағы атақты адамдары да әр күні кітапханамыздан керегін тауып, зерттеулерін жалғастырып жатыр.

   Тұрсын Жұртбай, Байынқол Қалиев, Орынай Жұбаева қатарлы белгілі ғалымдар жиі ат басын бұрып тұрады. Оқырмандарымыз сүйікті кітапханасын сағынып, жиі келеді. Оқырмандарды біз де асыға күтеміз, қуана қарсы аламыз.

    Орталық ғылыми кітапхананың есігі сіздерге әрдайым ашық!

«ҚЫР БАЛАСЫНЫҢ» ҚАСТЕРЛІ ҚАЗЫНАЛАРЫ

Бүгін XIX ғасырдың соңы мен XX ғасыр басындағы қазақ зиялыларының, қоғам және мемлекет қайраткерлері қатарындағы аса ерекше тұлға, көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері, ұлт-азаттық және Алаш жетекшісі, Алашорда автономиялы үкіметінің төрағасы, публицист, ғалым, аудармашы Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейханның (5 наурыз 1866, Қарқаралы уезі, Семей облысы, Дала Өлкесі - 27 қыркүйек 1937, Мәскеу) туған күні. Осыдан 155 жыл бұрын Қазақ даласында өмірге келген Ұлт көшбасшы өмірінде сан алуан тақырыпта қалам тартып, ұрпақтарға ұшан-теңіз мұра қалдырған болатын.

Біртуар ғалымның төл қолжазбаларын табу қиын. Дегенмен, өткен ғасыр басында күн-түн демей еңбек еткен қайраткердің әр басылымдағы еңбектері жинақталып бүгінгі таңда бірнеше рет көптомдықтары жарық көргені белгілі. Аталған көптомдықтарға енген кітаптар мен басылымдардағы шығармаларының дені Орталық ғылыми кітапхана сияқты сирек кітаптар қоры аса бай орындарда сақталған мұралардан алынған еді. Біз бүгін ғалымның туған күнінде Орталық ғылыми кітапхананың сирек кітаптар қорында сақталған төте жазумен ілгерінді-кейінді басылған еңбектерін таныстырып өтеміз:

1. Жердің қысқаша тарихы / Ә. Бөкейханов, П. Тутковский. - М. : КСРО халықтарының кіндік баспасы, 1926. - 104 б.

2. Жамандат-топалаң / Ә. Бөкейханов. - М. : КСРО кіндік баспасы, 1926. - 15 б.

3. Денсаулық сақтықта / Ә. Бөкейханов. - М. : КСРО халықтарының кіндік баспасы, 1926. - 16 б.

4. 23 жоқтау : Қазақ тарихының төрт жүз жылын алады / А. Байтұрсынұлы, Ә. Бөкейханов. - М. : КСРО халықтарының кіндік баспасы, 1926. - 156 б.

5. 1916-1926 / Бөкейханов, Ә. (Қыр баласы), Щестяков. - М. : КСРО халықтарының кіндікбас., 1926. - 21 б.

6. Кавказ тұтқыны. Жұмыртқадай бидай. Жеті қарақшы / Л.Н. Толстой; Ауд. Ә.Бөкейханов (Қыр баласы). - М. : КСРО халықтардың кіндік баспасы, 1925. - 56 б.

7. Ер Тарғын / Ә. Бөкейханов (Қыр баласы). - М. : Ұлттар комиссариаты қарамағындағы күншығыс баспасөз кеңесі, 1923. - 64 б.

Аталған жеті кітаптан сырт, Қыр баласының жазбалары үнемі жарияланып тұрған «Қазақ газеті», «Еңбекші қазақ» газеті, «Айқап» журналы сияқты «ғасыр жасаған» мерзімді баспалар да қорымызда бар. Бүгінгі таңда Әлиха Бөкейханов атына қатысты 100-ден астам материал кітапханамызда жинақталған.

Алақұйын ғасырда ат жалында ғұмыр кешкен Әлихан бастаған қайраткерлердің ғылымның әр тақырыбында емін-еркін кең көсіле қалам тартқанына уақыттары қалай жеткізгені тәнті етпей қоймайды. Алаш мұралары түгенделіп, Әлихан бастаған ұлыларымыздың ұстанымы ұлттық дамудың бағдарына жол аша берсін!

«Әй, Біржан, сенен асып әнші тумас»

Ал, хакім Абайдың «Құлақтан кіріп, бойды алар» өлеңі 1865 жылы екі егейдің кездесіп, дәмдес, рухтас, пікірлес болғаннан кейін туған шығарма деген де пікірлер бар. «әй, Біржан, сенен асып әнші тумас» деген Абайға: «Менен асып әнші туса туар, бірақ сендей ән түсінер тыңдаушы тумас-ау» депті бұлбұл Біржан.

Құлақтан кіріп, бойды алар

Жақсы ән мен тәтті күй.

Көңілге түрлі ой салар,

Әнді сүйсең, менше сүй.

Өткен апатада жариялаған шағын жазбамыздың толық нұсқасы осы жалғанымда:

Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхановтың туғанына 155 жыл

    Көрнекті қоғам және мемлекет қайраткері, ұлт-азаттық қозғалысының негізін салушы және Алаш партиясының ұйымдастырушысы, Алашорда автономиялы үкіметінің төрағасы, тарихшы, публицист, аудармашы – Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхановтың туғанына биыл 155 жыл толып отыр. Осыған орай Орталық ғылыми кітапхана қорынан дайындалған виртуалды тақырыптық көрмені назарларыңызға ұсынамыз.

ЕСКЕУСІЗ ҚАЛҒАН ДАСТАНДАР немесе БАЙБОЛОВТАН ҚАЛҒАН ЖАЗБА КӨП

Қазақта Есім Байболов деген библограф, қаламгер болғанын біреу білсе біреу білмейді. Өткен ғасырдың екінші жартысында, әсіресе, 1960-1970 жылдары аталған кітапханамызда табан аудармай жұмыс істеп, тектілерден қалған тылсым дүниелердің сары майдай сақталуына және жарияланбаған жазбалардың жұртпен қайта жүздесуіне бір өзі көп күш шығарған ізденімпаз тұлға болғаны жазып-сызып, әдемілеп, әдіптеп, тізіп, реттеп кеткен материалдарынан, өзінің әр тақырыпта қалам тартқан мақалаларынан байқалады. Есім Байболұлының төл қолжазбаларынан 320 дәптер бар. Бұл дегеніңіз ілуде бір кезігетін жағдай. «Үкілі Ыбырай», «Ақан сері» және «Сәкен Сейфулин» деген үш кітабы алпысыншы жылдары оқырманмен жүздесіпті. Одан өзге сан алуан тақырыпта жазған қолжазбалары бірлі-жарым газет-журналда болмаса, қорда жинақталған күйінде қолжазба болып сақтаулы тұр.

Толығырақ...