Ел тарихындағы елеулі оқиғалар

Ел тарихындағы елеулі оқиғалар

Әбдуәли Туғанбайұлы Қайдар – 95 жыл

Қазақстан Ұлттық ғылым академиясының академигі, филология ғылымдарының докторы, түркітанушы- ғалым, «Қазақ тілі» қоғамының құрметті Президенті, Ұлы Отан соғысының ардагері Әбдуәли Туғанбайұлы Қайдардың туғанына биыл 95 жыл толып отыр.

Әбдуәли Қайдар 1924 жылы Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы, Талдыбұлақ ауылында дүниеге келген. Орта мектепті және пед.курсты аяқтаған ол өзі сұранып майдаңға аттанған. Майдандағы жауынгерлік ерліктері үшін бірнеше жоғары дәрежелі ордендер және медальдармен марапатталған. Майданнан елге оралған ол 1947 жылы С.М.Киров  (бүгінгі аль-Фараби) атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетінің студенті атанады.

1951-1954 жылдары Қазақ ССР Ғылым академиясында аспирант, кіші ғылыми қызметкер болып, түркі тілдері жайында ғылыми ізденістер мен зерттеулер жаза бастайды. Соның нәтижесінде 1955 жылы «Қазіргі ұйғыр тіліндегі қос сөздер» тақырыбында кандидаттық, 1970 жылдары «Ұйғыр диалектілері және әдеби тілдің диалектілік негізі» атты докторлық диссертация қорғайды.

1971 жылы «Қазіргі ұйғыр әдеби тілінің дамуы» монографиясы үшін Ш.Ш.Уәлиханов атындағы І дәрежелі сыйлыққа ие болды.

Ә.Т. Қайдар 1972 жылы Ғылым академиясының корреспондент мүшесі, 1978 жылы Тіл білімі институтының директоры, ал 1983 жылы академик болып сайланады.

Осылайша аспиранттан академикке дейін өскен ғалымның бүкіл саналы ғұмырының жарты ғасырынан астам уақыты А.Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институтында өтті. Оның түркітану әлеміне, қазақ және ұйғыр тіл біліміне қосқан үлесін оның жазған ғылыми еңбектерінен, мектеп және жоғары оқу орындарына арналған оқулықтарынан көруге болады.

2019 жылдың 6 желтоқсанында А. Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институты Қазақстан халқы Ассамблеясымен, Халықаралық «Қазақ тілі» қоғамымен бірлесіп академик Ә.Т. Қайдардың 95 жылдығына орай халықаралық форум өткізді.

«Ұлы Дала тұлғалары: қазақтану іліміндегі академик Ә.Т. Қайдардың тілдік әлемі» атты форум жұмысына Орталық ғылыми кітапхана РМК «Ғылым ордасы» ғалымның сан-салалы ғылыми мұрасы мен өнегелі өмірі туралы жазылған  кітаптардан  көрме ұйымдастырды.

Тәуелсіздік ұрпақтары

2019 жыл – «Жастар жылы» деп жарияланғаннан кейін еліміздің қозғаушы күші, болашағы жастардың ұйымдастыруымен жыл бойы Қазақстаннның барлық оқу орындары мен ұйымдарында көптеген жиындар өткізілді

2019 жылдың 28 қарашасында Ш.Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институты Жас ғалымдар кеңесінің ұйымдастыруымен «Ұлы даланың ұлы есімдері: жастарды патриоттық тәрбиелеудің ғылыми-теориялық және зерттеу мәтініндегі практикалық қырлары» атты жас тарихшы ғалымдардың VII Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясы өтті.

Аталған іс-шараға арнап Орталық ғылыми кітапхана «Ғылым ордасы» РМК «Тәуелсіздік ұрпақтары» және «Ұлы Даланың Ұлы есімдері» атты кітап көрмесін ұйымдастырды. Көрмеден жастар саясатына арналған құжаттар, ғылым мен білім саласындағы жастардың әр түрлі жиындарда жасаған ғылыми баяндамалары, жетістіктері мен олардың қоғамдағы ролі туралы баяндайтын материалдар ұсынылды.

Конференция жұмысына отандық және шетелдік жас ғалымдар, докторанттар мен магистранттар қатысты, конференция бағдарламасы бойынша баяндамалар жасалды.

Григорий Федорович Дахшлейгердің туғанына – 100 жыл

2019 жылдың 3 желтоқсанында Ш. Ш.Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтының ұйымдастыруымен Тарих ғылымдарының докторы, ҚазКСР  ҒА корреспондент мүшесі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, Ұлы Отан соғысының ардагері Григорий Федорович Дахшлейгердің туғанына 100 жыл толуына орай «Қазақстан тарих ғылымының дамуына Г. Д. Дахшлейгердің қосқан үлесі» атты Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция өтті.

Туған жері Одесса қаласындағы университеттің Тарих факультетінде студент болған ол, кейіннен оқуын Ташкенттегі Орта-азиялық университетте аяқтаған.

1946 жылы майданнан оралған соң ҚазССР Ғылым академиясының Тарих, археология және этнография институтының аспирантурасына қабылданады. Оқуын аяқтағаннан кейін осы институтта ғылыми хатшы, аға ғылыми қызметкер, бөлім меңгерушісі, директордың орынбасары болып қызмет атқарды. 1950 жылы «Түрксиб құрылысының тарихы» тақырыбында кандидаттық, ал 1966 жылы «Социально экономические преобразования в ауле и деревне Казахстана (1921-1929 гг.)» атты монографиялық еңбегі нәтижесінде докторлық диссертация қорғаған.

972 жылы Ғылым академиясының корреспондент мүшесі болып сайланады. 1979 жылы Ш.Ш.Уәлиханов атындағы сыйлықтың иегері атанды. 1982 жылы ұжымдық «Қазақ ССР тарихының» 5-томдық толық басылымы жарық көрген соң Қазақ ССР Мемлекеттік сыйлығына ұсынылды.

Г.Ф. Дахшлейгер 200-ден аса мақаланың, 5 монографиялық еңбектің авторы. Оның жетекшілігімен 3 докторлық, 14 кандидаттық диссертация қорғалған.

Аталған іс-шараға арнап Орталық ғылыми кітапхана РМК «Ғылым ордасы» ғалым еңбектерінен кітап көрмесін ұйымдастырды.