Еңлік-Кебектен туған бала – Ермек батыр

Қазақтың ұлы махаббат символына айналған "Еңлік-Кебек" туралы дүйім жұрт біледі. Шәкәрім Құдайбердіұлы жырлаған "Жолсыз жаза" дастаны осы қос ғашыққа ескерткіш болып қалғаны белгілі. Еңлік пен Кебектің трагедиясынан кейін, екеуінен туған сәби шырылдап Ақшоқыда қалады. Сол баланың тағдыры не болды екен деген сұраққа тарихи мұралар анық жауап береді.

Орталық ғылыми кітапхананың сирек кітаптар мен қолжазбалар қорында Ер Кебектің баласы Ермек батыр туралы тоғыз қолжазба сақталған. Бұл дегеніңіз құбылыс жағдай.

Аталған қорда Шәкәрім қажының "Еңлік-Кебек", "Қалқаман-Мамыр" дастандарына қатысты 20-дан астам қолжазба бар екенін туралы бұдан бұрын жазбамызда айтқанбыз.

https://qazdauiri.kz/archives/23722

Және теле-арнада сұхбатта баян еткенбіз.

https://youtu.be/SyyVPXf34K4

Ал Ермек батыр туралы тоғыз қолжазбаның ішінде Садық Қасимановтың "Ер Кебектің баласы – Ермек батыр" поэмасы мен Нұғыман Жиреншин қорға тапсырған, Кебектің жақын туысқаны Теңізбай молла жазыпты делінген "Бала Ермек" атты қолжазбаның шоқтығы биік деуге болады.

Бір ғана дастанның араб, латын, кирилл – үш жазумен жазылған онға жуық нұсқасы өзара зер салып салыстыруды, індете зерттеуді қажет етеді.

Көрмедім әке-шешем, түстеріңді,

Естідім арттарыңнан істеріңді.

Жолыңда екеуіңнің жаным құрбан,

Аяман жан-тәніммен күштерімді.

Арман жоқ, әке-шеше, сертке жеттің,

Баласы тегін қалмас ер Кебектің.

Егерде қыз боп тұусам өкінер ең,

Артыңа бізді тастап тұқым септің.

Жырдың Теңізбай нұсқасынан екі шумақ келтірдік. Бұл нұсқада арғын мен найман елінің біраз адамдарының есімі, жер-су атаулары кездеседі. Ермек батыр әке-шеше кегін алып мұратына жетеді. Ермекті даладан тауып алған нағашы атасы 140 жасқа келген. Батыр дұшпандарымен он күн шайқасқан. 2400 жылқыны барымталап, 84 кісіні байлап алған, т.б. әсірелеп, ұлғайтудың көне заман батырлар жырына тән үлгілері де кездеседі.

Ал жырдың төмендегі шумақпен басталатын Садық ақсақал нұсқасын Орталық ғылыми кітапханада ұзақ жыл қызмет істеген Есім Байболұлы ең кемелді нұсқа деп танып, өзі де бұл туралы мақала жазып кетіпті.

Ойласаң талай қилы заман өткен,

Не түрлі жақсы-жаман сонда кеткен.

Қымсетсе, қырылспақ, мейірім жоқ,

Нашарды құл қылыпты қолы жеткен.

Еріккен, есер өскен ақсүйектер,

Тағдырын адамзаттың ермек еткен.

Садық ақсақал нұсқасында Ермек батырдың нағашы атасы бағып алғаннан кейінгі өмірі кең көлемде суреттеліп, әке-шеше кегін алуы, кейін Айжан атты қызға Ермек ғашық болып, оны алып қашуы, алайда екеуінің жазадан құтылып, бақытты өмір сүруі баяндалады.

Мүмкін, ұлы махаббатқа ескерткіш болған "Еңлік-Кебектен" қалған асыл тұяқ Ермек батыр мен Айжаннан тараған ұрпақтар арамызда бар шығар?

Қазақтың рухани қазынасы жиналған кітапханаға ат басын жиі бұрып, ата-бабалар мұрасын оқып, рухани жақтан еңсесі биік ел болайық!

Қайым Мұхамедхановтың туғанына 105 жыл!

2021 жылдың қаңтар айында ғалым, абайтануды ғылыми негіздеуші, әрі алғашқы текстологы, ұстаз, ақын, жазушы, драматург, Шәкәрімтанудың негізін қалаушы - Қайым Мұхамедхановтың туғанына 105 жыл толды.

Қайым Мұхамедханов 1916 жылы 5 қаңтарда Семей қаласында дүниеге келіп, Семей педагогика институтының филология факультетін 1941 жылы бітірген. Содан кейін көп жыл әдебиет пәнінің мұғалімі, Абай мұражайының директоры қызметін атқарған. 1951 жылы «Абайдың әдебиет мектебі» тақырыбына кандидаттық диссертациясын қорғаған. Әдебиетке 1930 жылдың орта шенінде келген ол алғашқыда өлең-жырлар, драматургия жанрында бірқатар шығармалар жазды, тәржіме жасаумен де айналысқан. Әдебиет зерттеуші ғалым ретінде Абай мұрасының текстологиялық зерттеулеріне мол үлес қосты.

Қайым Мұхамедханов - КСРО Жазушылар одағының мүшесі, әдеби аудармашы, Семейде Абайдың мұражайын ұйымдастырушы, Қазақстанның Мемлекеттік сыйлығының, Жазушылар одағы сыйлығының, Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының және Халықаралық Абай академиясының (Лондон) Алтын медалінің иегері, профессор, КСРО және Қазақстан халық ағарту ісінің үздігі.

«Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасы Қайым Мұхамедхановтың жарық көрген еңбектері мен ғылыми зерттеулерінен, қайраткерлік және қаламгерлік мұрасынан, және ол туралы жазылған естеліктерден кітап көрмесін ұйымдастырды.

Журналдар топтамасы

Құрметті оқырмандар! Орталық ғылыми кітапхана қорына осы аптада келіп түскен жаңа журналдар топтамасын назарларыңызға ұсынамыз! Кітапхана рухани байлығыңды арттырып, көкірек көзіңді ашатын алтын қазына! Білімнің қайнар бұлағы, рухани құндылығымыз сақталған кітапханамызға келіп тұрыңыздар!

ҚАЗАҚТА ЕҢ КӨП ЖЫРЛАНҒАН ТҰЛҒА – ХАН КЕНЕ

Отырушы едің ордада,

Бесті айғырдай ақырып.

Қарашының билерін,

Алдыма кел деп, шақырып.

Талма-тал түс болғанда,

Қараша қаздай қамалып,

Қарашың үйге толғанда,

Орданың іші ыссы деп,

Жапырағы жаудырап,

Көлеңкесі салбырап,

Сусылдап тұрған қайыңның

Түбіне кілем салдырып,

Ірбіті сары самармен

Ордадан қымыз алдырып,

Сылдырмақты ожаумен

Отырушы едің сапырып.

Осылар еске түскенде,

Қайғырмассыз ба аһ ұрып?!

.....

1922 жылы жазылған Қашқымбай атты жырлаушының қолжазбасынан. Бұл Арқадан Оңтүстік бағытқа ел көшіруге әзірленген Хан Кенеге Досқожа жыраудың айтқан толғауы.

Қазақта Абылайдан кейін Кенесарыдай көп жырланған тұлға жоқ. Орталық ғылыми кітапханада бір ғана Хан Кене туралы 66 қолжазба бар. Осыншама мол жазбаның 24-і Кенесары мен Наурызбай атында берілген. Хан Кене жайлы қолжазбалардың осынша көп болуы – Алты Алаш баласының айбоз ұлы Кенесарыны өте жақсы көретінін, ұлттық ұлы рухтың, ерлік пен әділдіктің, егемендік пен есе теңдіктің ту ұстаушысы ретінде бағалайтынын білдіреді.

Хан Кененеге қатысты мұралар толық игерілген жоқ. 60-тан асып жығылатын қолжазбалар арабша (төте жазу), латынша және кирилл жазуларымен естелікке алынған. Орыс тілінде жазылғандары да көбірек.

Хан Кененің соңынан ерген сенімді батырларымен бірге толарсақтан қан кеше жүріп, ұлт азаттығы, жер иелігі жолында жасаған ұлы күрестері бейнеленген бұл қолжазбалар – қазақтың қасы мен көзіндей қымбат жауһарлар деуге болады. Бұл жазбалардан сол дәуірдегі тарихи жағдайларды, жер-су атауларын, рулар мен кісі есімдерін, тарихи тұлғаларды, сондай-ақ, ататек шежірелерді де көруге, тереңдетіп зерттеуге мүмкіндік туады.

Қазақтың өткен тарихында елі мен жері үшін ғазиз жанын, қасық қанын арнаған боздақтар мен көшбасшы тұлғалар жиі зерделеніп, ұлттық мүдде мен рухани құндылықтың басында тұруы керек.